De ‘Openbaring’ volgens luitist Jozef Van Wissem

De zwart-wit foto van Jozef Van Wissem op ‘Behold! I Make All Things New’ doet denken aan een still uit een oude gangsterfilm, met in plaats van een mitrailleurkoffer een luit met daarop de woorden

‘Ex Mortis’.

Het is een statement zo krachtig als de muziek zelf.

De Nederlander Jozef Van Wissem is waarschijnlijk de meest bekende luitspeler in de experimentele pop en neoklassieke avant-garde van de westerse wereld. Hij bracht het instrument terug naar de plek waar het hoorde, weg uit het museum en weer onder de mensen. Voor Jozef Van Wissem is de luit, naast barokinstrument, vooral en misschien wel op de eerste plaats een popinstrument, en dus zeker niet dood. Vandaar ‘Ex Mortis’, ‘Uit De Dood’.

In 2013 werd de soundtrack die Jozef Van Wissem maakte voor de Jim Jarmusch film ‘Only Lovers Left Alive’ onderscheiden met een ‘Cannes Soundtrack Award’. De score werd wereldwijd op plaat uitgebracht. Het aantal fysieke kopieën in omloop was echter beperkt. Daar kwam vorig jaar verandering in. Het label Sacred Bones bracht eerst een digitale versie van het album uit, een paar maanden later gevolgd door een heruitgave op cd en dubbelelpee. Een ander hoogtepunt in de carrière van de musicus was zijn optreden in de Hermitage van Sint Petersburg, waar hij met zijn luit een interpretatie gaf van, en bij, Carravagio’s beroemde schilderij ‘Luitspeler’ (ca. 1595).

Jozef Van Wissem kondigde in een interview dat ik vorig jaar met hem had al aan terug te willen keren naar zijn werkwijze uit het verleden. Hij had de laatste jaren, onder andere door zijn interesse in het leven van mystici, allerlei ideeën in zijn muziek verwerkt en was ook gaan zingen. Hij wilde nu echter weer een instrumentale plaat maken, terug naar wat hij eerder deed, zei hij. Of corona iets te maken heeft gehad met die beslissing? Misschien. Dit is wat de luitist er toen over zei: “De mystieke dingen verdwijnen wat naar de achtergrond. Als je zingt, moet er publiek zijn. Het is toch een soort dialoog. Er is echter geen publiek meer. Dat is het probleem voor veel mensen in de cultuursector. Hun identiteit verdwijnt door corona. Muzikanten bestaan bij de gratie van hun publiek. En als dan het publiek verdwijnt, heb je geen inkomsten en is er ook die band niet meer. Het praten met mensen over je werk, die hele dialoog met het publiek, die verdwijnt. Ik denk dat er uiteindelijk weinig mensen overblijven. Ik denk dat er veel bands ophouden te bestaan, maar eveneens veel venues, zeg maar alternatieve plekken, zullen verdwijnen. Het wordt een hele enge samenleving. Buiten het gruwelijke van het virus krijgen we nog de fall-out van een soort culturele identiteit.”

“Zie, Ik maak alle dingen nieuw” (‘Openbaring’ 21:5)

Het nieuwe album van Jozef Van Wissem, ‘Behold! I Make All Things New’, is instrumentaal en bevat zeven composities voor luit en elektronica. De musicus lijkt daarin inderdaad terug te keren naar de meer minimale neoklassieke aanpak uit zijn vroege werk. ‘Behold! I Make All Things New’ is opgenomen in de periode 2019-2021 in Rotterdam en Warschau. In beide plaatsen heeft Jozef Van Wissem een appartement.

In het werk van Jozef Van Wissem speelt religie en dan vooral mystiek en symboliek een weerkerende rol. ‘Behold! I Make All Things New’ is een uitspraak van Jezus Christus in het laatste boek van het Nieuwe Testament, het boek ‘Openbaring’, ook wel ‘Apocalyps’ genoemd: “Zie, Ik maak alle dingen nieuw” (‘Openbaring’ 21:5). Volgens de inleiding van het boek gaat het om een openbaring die de auteur, Johannes, kreeg op het Griekse eiland Patmos in de Egeïsche Zee en waarin vanaf vers 5 God zelf tot hem sprak met de woorden: “Ik ben de alfa en de omega.”

De alfa en de omega zijn de eerste en de laatste letter van het Griekse alfabet. In de ‘Openbaring’ van Johannes is God tegelijkertijd einde en nieuw begin. Het boek profeteert met angstaanjagende visioenen het einde van de wereld zoals we die kennen. Het beschrijft een wereld in chaos, waar oorlog en geweld heerst, de schepping is verwoest. Het waren altijd al herkenbare beelden, maar nu in onze tijd misschien meer dan ooit, met een wereldwijde pandemie, klimaatverandering en de dreiging van een alles vernietigende nucleaire eindstrijd.

Einde verhaal? Nee! De geschetste verschrikkingen zijn slechts één kant van de ‘Openbaring’. Er is alfa en er is omega, er is een einde en er is een begin. Voorbij de chaos, zo klinkt het overweldigend in het boek, is er de diepe belofte van een nieuwe wereld. “Ik zag een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Want de eerste hemel en de eerste aarde zijn voorbij en de zee is niet meer.” Met deze woorden begint het visioen van hoop, waaruit Jozef Van Wissem in de hoestekst van zijn nieuwe album de volgende tekst citeert:

“The Sun Will Never Set Again
There Is No Night There
For The Lamb Is Its Lamp
You Will Be Crowned With Everlasting Light
A Great Joy Shall Be Unto You
You Will Walk As Children Of Light And Enter Singing

I Swear To You This Is The Truth
I Will Wipe Away Every Tear From Your Eye
There Will Be No More Death
No More Mourning
No More Pain
These Things Have Passed
I Am The Beginning And The End
I Make All Things New”

Een nieuwe aarde

Zoals gezegd is ‘Behold! I Make All Things New’ opgenomen in de periode 2019-2021. De Covid-19 pandemie raasde over de wereld en ontregelde het leven van miljarden mensen. Velen hoopten dat er, als het virus was getemd, een nieuwe tijd zou aanbreken, weg van het oude normaal. Het zou de titel van het album kunnen verklaren. De hoop die erin schuilgaat lijkt momenteel echter verder weg dan ooit. Maar niet bij Jozef Van Wissem. In zijn ‘Openbaring’ lijkt ‘A New Earth’, ‘Een Nieuwe Aarde’, onverminderd tot de mogelijkheden behoren.

‘The Cool Shade Of Eternity’ luidt de titel van de eerste track. Het is kale muziek waarin de luitist zijn aanslagen zorgvuldig doseert, met veel lege ruimte tussen de noten, in de tweede helft aangevuld met een zacht grommende elektronische onderlaag. In de veertien minuten van het volgende nummer, ‘What Hearts Must Bleed, What Tears Must Flow’, laat Jozef Van Wissem zijn virtuositeit horen en brengt hij de luit met sprankelende motieven letterlijk tot zingen. Dat zet zich door in ‘All Become One, One Become All’, waarin melodielijnen een ingenieus web van fijne draden weven. Kant B van het album gaat langs het lichtvoetige ‘A New Earth’ omlaag, de diepte in. Spaarzaam geplaatste donkere noten worstelen daar met een gruizige drone in ‘Your Flesh Will Rise In Glory On The Day Of The Future Resurrection’. Wordt hier de hellevaart verklankt? “Hij daalde af in de hel”, luidt een passage uit de ‘Geloofsbelijdenis van de Apostelen’. Voor wie het horen wil, maar het kan ook inbeelding zijn, hangt er hier een sluier van rouw over de muziek. Die galmt nog even door in het volgende ‘Enter Into The Joy Of Our Lord’. En dan zijn we aangekomen bij het slot, ‘The Adornment’, misschien wel het meest klassieke nummer van het album.

Of Jozef van Wissem met dit album een boodschap wil afgeven? Ik weet het niet. Wel is hij er wederom in geslaagd om met zijn kalme, maar daarom niet minder spanningsvolle, stijl zijn luitspel, hoe experimenteel ook, een menselijke warmte en betrokkenheid mee te geven die de muziek midden in de maatschappij van nu plaatst. ‘Behold! I Make All Things New’ is een geslaagde ‘Openbaring’.

Jozef Van Wissem – Behold! I Make All Things New
Incunabulum | Konkurrent