Peter Gordon
op zoek naar historisch besef in
multimedia-project
The return of the native
Hij beschouwt zichzelf als een neo-classicus en wil vanuit het verleden de toekomst leren kennen. Componist en saxofonist Peter Gordon (38) is vooral bekend als leider van de Newyorkse avant-garde bigband Love Of Life Orchestra. Samen met videoartist Kit Fitzgerald maakte hij het muziek-, dans- en video-project The return of the native, naar het gelijknamige boek van de Engelse schrijver Thomas Hardy: multi-media en een reis rond de wereld als middel tot cultuurbesef. “Met nationalisme heeft dit niets te maken.”
De Volkskrant, 11 mei, 1990 – door C. Cornell Evers
Op het toneel bevindt zich een ensemble van twaalf musici. Onder hen coryfeeën uit de Newyorkse new music als trompettist Peter Eckland, gitarist Ned Sublette en pianist ‘Blue’ Gene Tyranny. Achter de muzikanten hangt een groot scherm waarop videobeelden worden geprojecteerd: reisimpressies wisselen af met dansscènes en met de videocomputer in real time geschilderde figuren. De muziek is soms lyrisch en impressionistisch, andere momenten gaat er iets onheilspellends van uit. Muziek en video vloeien samen in een ritmische, maar ook emotionele eenheid.
“Heel ontroerend”, zegt Peter Gordon als hij terugdenkt aan de reacties op The return of the native in het Braziliaanse Rio de Janeiro. Na afloop van de uitvoering van het multi-media spektakel werd hij bijna letterlijk bedolven onder de bedankjes. Het publiek bekende de zo vertrouwde omgeving plots met geheel andere ogen te zien. Armoede en ellende bleken toch niet de enige kenmerken die het beeld van Brazilië bepalen. Gordon: „Natuurlijk spelen beide in Rio de Janeiro een grote rol. Voorafgaand aan het optreden hebben Kit Fitzgerald en ik in Rio echter filmopnamen gemaakt, die live in de voorstelling werden ingepast. Dat had een buitengewoon effect. Doordat de toeschouwers met onverwachte aspecten van hun stad werden geconfronteerd, keerde hun gevoel voor eigenwaarde, hun trots terug.”
Een gevoel van herkenning beving ook Gordon zelf, toen hij jaren geleden kennismaakte met The return of the native, de novelle van de Engelse schrijver Thomas Hardy (1840-1928). Hardy dankt zijn faam aan pessimistische romans als Far from the madding crowd en Tess of the d’Urbervilles, die opvallen door hun rake karakterschilderingen. In het in 1895 verschenen The return of the native beschrijft Hardy het dagelijks bestaan in de Engelse county Dorset, een preïndustriële wereld waarin de mensen in harmonie met de natuur leven.
De topografische situatie van Dorset en het bijzondere licht van deze streek spelen bij Hardy een zodanige rol, dat het lijkt alsof de heuvels en velden voor de ogen van de toeschouwer tot leven komen. Het is het gebied van Stonehenge, de Cerne Giant en de Badbury Rings, overblijfselen van eeuwenoude stenen monumenten, menhirs en cirkels, die het landschap iets magisch geven.
Geïnspireerd door Hardy’s poëtische beschrijving kwam Gordon samen met de videokunstenaar Kit Fitzgerald tot het idee voor een groots opgezet muziek-, dans- en video-project, waarin het begrip ‘native’ (ingeborene, autochtoon) op verschillende manieren geïnterpreteerd zou worden. De realisering van het plan liet echter lang op zich wachten: destijds, in 1982, liep de techniek nog achter bij Kit Fitzgeralds ideeën. Zij wilde vooraf opgenomen beelden van de dansers Bill T. Jones en Arnie Zane live mengen met video-painting en op het podium gemaakte registraties.
Ook doordat de daartoe benodigde techniek (nog) niet beschikbaar was, duurde het zes jaar voordat The return of the native in première kon gaan, in november 1988. Het uitstel was niet alleen maar vervelend, zegt Gordon: “Het gaf ons de kans om het boek van Thomas Hardy door en door te leren kennen Alleen al de inhoudsopgave laat zich lezen als poëzie, met titels als A face on which time makes but little impression en Humanity appears upon the scène, hand in hand with trouble. Bijna een libretto. Hardy portretteert een landschap heel vaak als een personage. Dat zette ons aan het denken over de relatie die wijzelf met sommige plaatsen hebben.”
Samen met Kit verbleef Peter Gordon enige tijd in het stadje in Dorset waar The return of the native zich afspeelt. Daarna reisden beiden naar de plaats waar Kit’s overgrootouders oorspronkelijk vandaan kwamen: het lerse Dunquin, een boerendorpje op het uiterste puntje van het schiereiland Dingle, in het graafschap Kerry. “Een erg geïsoleerde gemeenschap”, vertelt Gordon. “Op de een of andere manier zijn de inwoners rechtstreeks van het pre-industriële tijdperk in de computer-age beland. Ook nu nog zijn er in het hele dorp niet meer dan twee tractors te vinden. Het meeste werk wordt met dieren gedaan. Tegelijkertijd zijn de mensen echter volledig vertrouwd met de verworvenheden van de moderne technologie. Er is zelfs een computerschool.”
De bevolking van Dunquin, een van de laatste plaatsen in lerland waar de oorspronkelijke taal, het Gaelic, nog wordt gesproken, werd met de videocamera in de dagelijkse bezigheden bespied. Ook maakte het tweetal opnamen van oude dorpsbewoners die verhalen vertellen of sean nos (oude liederen) zingen.
Het volgende reisdoel was de staat New Mexico, een gebied waar niet alleen de oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika, de First Nations, vandaan komen, maar waar ook de atoombom tot ontwikkeling werd gebracht en voor het eerst de nucleaire paddestoel te zien was. Gordon vertelt over de wilde ezel die zij zagen op een bergplateau. Het beest sjouwde een enorme tumor op zijn rug mee. Het gevolg van radio-actieve neerslag? “Een paar kilometer verderop ligt White Sands, een basis waar atoomraketten worden getest.”
In de buurt van Almagordo, de geboorteplaats van de atoombom, bevindt zich de VLA radiotelescoop, een gevaarte met spaken ter lengte van zes kilometer, speciaal ontworpen voor interstellaire communicatie. “Het landschap verschilt uiteraard nogal van wat je in Dorset en lerland ziet. Maar in onze ogen bezit het dezelfde spirituele en symbolische eigenschappen.”
In de winter van 1988 vertrokken Peter en Kit naar Polen, dit keer eerder op zoek naar verre verwanten, dan naar bijzondere plaatsen. “Voor mij was het een heel persoonlijke trip. Mijn grootvader is Pools en ook Kit’s geschiedenis is op de een of ander manier op Polen terug te voeren. We hebben er familieleden ontmoet van wie we het bestaan niet eens vermoedden.”
De kennismaking met de Poolse bevolking maakte diepe indruk. “Tijdens ons verblijf was Polen nog geheel communistisch. Je kon echter overal de aanwezigheid van Solidariteit voelen, een enorme energiebron die ieder moment tot uitbarsting kon komen. Het was verbazingwekkend om te ervaren hoe levenslustig de mensen nog waren, gezien de condities waaronder ze moesten leven.”
Spirituele kwaliteit. Dat hebben alle plaatsen die in The return of the native de revue passeren, met elkaar gemeen, meent Gordon. “Natuurlijk is er ook sprake van een persoonlijk gevoel. In een sociale context gezien gaat het echter om plaatsen die voor grote groepen mensen een speciale betekenis hebben. Ook voor diegenen die er om welke reden dan ook zijn vertrokken. lerland kent al sinds mensenheugenis het probleem van de emigratie. Mensen trekken er massaal weg. First Nations en joden hebben hun eigen diaspora. In sommige gebieden in Polen waren juist de afwezigen heel erg aanwezig. Bijzonder beklemmend.”
Volgens de makers was de totstandkoming van The return of the native voor beiden een uitermate emotioneel proces. Maar intellectuele aspecten speelden ook een rol. Gordon: “Ik vind het belangrijk dat dit stuk op verschillende niveaus werkt. De emotionele aspecten waren van belang, maar ook de mogelijkheid die deze voorstelling bood om iets nieuws te ontwikkelen, iets dat nog niet eerder was gedefinieerd.”
Daartoe rekent Gordon de mogelijkheden die Kit Fitzgerald kreeg dank zij de computertechniek. Die maakte het haar mogelijk om video op dezelfde wijze in een voorstelling te integreren als muziek. “Kun je je voorstellen wat dat betekent, als je met een videoartiest opeens eenzelfde gevoelsband krijgt als met een muzikant?”
Een nieuw, vergelijkbaar project is inmiddels in de maak: The tragedies of Utopia. Gordon wil de positieve kanten van het leven op deze door milieurampen bedreigde planeet tonen. Op zoek naar die aspecten van de cultuur die volgens hem de moeite waard zijn om te beschermen. “Soms is dat niet zonder risico. Er wordt je van alles in de schoenen geschoven. Wat ik doe heeft echter niets met nationalisme te maken, maar met het gevoel van thuis zijn, van ergens bij te horen. Ik ben ervan overtuigd, dat het bewust ervaren van het verleden een positief effect op de toekomst heeft. Als ik alleen al naar mijn eigen land, Amerika, kijk, dan moet ik constateren dat daar totaal geen historisch besef meer aanwezig is, terwijl een cultuur juist daaruit tot ontwikkeling komt. In die zin zie ik mijzelf als een neo-classicus.
“Wie het verleden kent en dat op een positieve manier in de tijd weet te plaatsen, heeft de mogelijkheid op een andere manier de toekomst tegemoet te zien.”
Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Zo help je CCRyder doorgaan.
Met iDEAL kun je via de beveiligde omgeving van je eigen bank CCRyder waarderen.
“Eyes on the road and hands upon the wheel”