Zondag 17 december zou hij 90 jaar zijn geworden: Antoine Gerard Theodore Hermans (1916-2000), beter bekend als Toon Hermans. Er is nu een 3cd-box uit met het beste van deze cabaretier, zanger en dichter. ‘De juiste Toon’ bevat de mooiste, liefste en leukste liedjes en conferences van de meester van de lach.
door C. Cornell Evers Klassieke Zaken 7 maart 2007
Hij was de eerste Nederlandse cabaretier met een one-man show. Het was 1956.‘Een topprestatie!’ schreven de kranten. ‘Zijn kostelijke conferences, zijn lichtvoetige liedjes, zijn parelende parodieën, ze bezitten een klasse die moeilijk is te overtreffen.’ En tot slot de smeekbede: ‘Toon Hermans, ga alsjeblieft op deze weg door!’ En dat deed hij, de komiek uit het Limburgse Sittard, met veelzeggende teksten, spitsvondigheden en originele gedachten.
Zijn gebaren, kleine gedichtjes – door hemzelf ‘versjes’ genoemd – en kwinkslagen waren uniek. Groot succes had hij ook met zijn ‘typetjes’. Toon Hermans was populair en na zijn televisieshow in 1958 kende heel Nederland hem. Met Wim Kan en Wim Sonneveld wordt hij gerekend tot de beste Nederlandse cabaretiers van de generatie van vlak na de Tweede Wereldoorlog. ‘De grote drie’ worden zij genoemd.
Toon Hermans had aandacht voor kleine dingen. Soms ontroerden die hem, soms bekeek hij ze met een glimlach, maar altijd was er liefde, liefde voor mensen. Hij was een observator, zegt zijn zoon Maurice, beheerder van Toons culturele erfgoed. ‘Toon vond zijn inspiratie bij de mens. Hij keek naar mensen. Hij hield van mensen. Hij probeerde mensen echt te doorgronden. Hij was niet geïnteresseerd in politiek en zei altijd:‘Politieke’ grappen zijn het gemakkelijkst om te maken. Die kan ik zo uit de krant halen en dan heb ik vanavond veertig, vijftig nieuwe grappen. Daar zullen de mensen heus wel om lachen, maar dat is niet wat ik wil.’
Niet alleen hield Toon Hermans van mensen, hij bleef ook bij de mensen, zegt zijn zoon. ‘Hij was wars van feestjes met bekende Nederlanders. Daar had hij geen behoefte aan.“Mijn publiek is mijn liefde, zei hij. Met mijn collega-entertainers heb ik niets te maken. Ik ben wie ik ben.” Hij deed zijn ding zoals hij het moest doen. ’s Avonds van acht tot elf, dat was zijn wereldje. Daar leefde hij de hele dag naar toe. En als hij dan het toneel op ging, was hij zo blij als een kind. De humor van Toon, zoals Youp van ’t Hek zei, zal altijd boven blijven drijven. Omdat hij humor maakte over de gewone dingen van het leven die we allemaal wel eens tegenkomen. Dat was zijn kracht.’
Toons wereld en zijn liefde voor mensen in al hun kleurige veelzijdigheid is nu vastgelegd op 3 cd’s die samen de box ‘De juiste Toon – het complete overzicht’ vormen. Ze bevatten alle liedjes en conferences die van Toon de meester van de lach maakten, zoals ‘De ornitholoog’, ‘Vakantie in Frankrijk’, ‘De slinger van de koffergrammofoon’, ‘Mien waar is m’n feestneus’ en ‘Ballonnetje’. Maar ook liedjes waarmee Toon zijn publiek ontroerde hebben hun weg naar ‘De juiste Toon’ gevonden, zoals het Brel-achtige ‘Als de liefde niet bestond’ en het ongelooflijk mooie ‘Lente me’.
lente me, zomer me
september me en winter me
want ik heb je onophoudelijk lief
Behalve als conferencier is Toon Hermans beroemd geworden om zijn eenvoudige, maar veelzeggende gedichtjes. Wie kent niet zijn prachtige regels over dagelijkse dingen, over vriendschap of over afscheid nemen bij de dood van een geliefde? Toons versjes zijn universeel en tijdloos, en kunnen nog eeuwen mee. Dat vindt ook Maurice Hermans: ‘Het zijn hele simpele dingen. Er is een professor geweest in Nijmegen die zei: Jouw vader zegt in een paar zinnen waar wij een heel boek voor nodig hebben. En het is waar, met dat simplisme van hem kon hij met een paar woorden net zoveel zeggen als iemand anders in een heel verhaal. Ik weet dat er heel veel mensen, pastoors en dominees, teksten uit zijn boekjes halen en daar bijvoorbeeld hun preek op baseren. En kijk eens naar de overlijdensadvertenties. In de krant staan iedere dag wel een of twee gedichtjes van Toon bij een bericht van een geliefde die is overleden. Dat zegt natuurlijk heel veel, dat mensen dat willen gebruiken op een moment van zo’n groot verdriet.’
De liedjes van Toon Hermans werden niet alleen door hemzelf gezongen. Anderen gebruikten zijn teksten en melodieën. Voorbeelden zijn Ramses Shaffy en diens meesterlijke uitvoering van ‘24 rozen’, popgroep The Nits die ‘Mediterranée opnieuw inkleurde en Mathilde Santing die ‘De appels op de tafelsprei’ gebruikte om een prachtig videokunstwerkje over vrouwenliefde te maken. De maker van de liedjes was meestal heel content met deze uitvoeringen. Maurice: ‘Hij heeft dat alleen niet vaak meegemaakt. Pas na zijn dood zijn wij echt begonnen met het exploiteren van zijn liedjes. Wij hopen dat in de toekomst nog veel mensen zijn werk gaan zingen. Dat zou de ultieme beloning zijn. Hij heeft zoveel moois gemaakt en geschreven. Ik hoorde deze week nog een interview waarin Ali B. enorm de loftrompet stak over Toon. Hij noemde Toon Hermans als iemand die hem ontzettend heeft geïnspireerd, met teksten, zo zei hij, die na al die jaren nog altijd modern zijn. Ik vind dat een geweldig compliment.’
Toon Hermans was een gevoelsmens. Hij kende succes maar ook tegenslag. Het overlijden van zijn vrouw Rietje, in 1990 na een lang ziekbed, greep hem erg aan. Een tijdlang trad hij niet op maar in 1993 reisde hij toch weer af naar Carré, met een show waarin hij voor de pauze liedjes zong en erna een conference hield. In 1996 stond hij voor het laatst op het toneel. Na een hersenoperatie in 2000 werkte Hermans aan een nieuwe cd. Hij overleed echter in april van datzelfde jaar. Het album ‘Als de liefde niet bestond’ werd postuum uitgebracht.
Tijdens de laatste jaren van zijn leven schreef Toon Hermans zijn levensboek, dat onder die titel is uitgebracht (Uitgeverij De Fontein). Flarden van verhalen uit zijn jeugd, herinneringen aan zijn theaterbestaan, notities over het leven van alledag , meditaties over de zin van het bestaan. Dat alles smeedde hij samen tot een vitaal en troostrijk boek over het leven dat, met alle angsten en verdriet, zo luidde zijn boodschap, de moeite waard is om geleefd te worden.
Niet je hele
lange leven
met je voetjes
op de grond
beetje dromen
beetje zweven
lijkt me ook
niet ongezond
Toon Hermans
De juiste Toon
EMI 09463 847892