De Ecologische Man Machine

door C. Cornell Evers OOR 2 november 1991

De Duitse elektro-pioniers legden
twintig jaar geleden al de basis voor de
dance-hausse van nu. Onlangs kwam
The Mix uit, Kraftwerk’s favoriete
dancetracks, persoonlijk geselecteerd
en radicaal aan de jaren negentig
aangepast.

Kraftwerk’s zevende langspeler, Man Machine, verscheen in 1978 en werd in brede kring begroet als ‘de meest radicale pop-langspeler ooit gemaakt’. Op de openingstrack Robots baseerde hiphop-meester Afrika Bambaataa later zijn Looking For The Perfect Beat. De robotten met de gezichten van Ralf Hütter, Florian Schneider, Karl Bartos en Wolfgang Flür zijn ook van de partij als de groep woensdag 13 november in Utrecht haar Kling Klang Gesamt kunstwerk presenteert, inclusief film- en video-schermen en een hele batterij computers. De robots zijn de verpersoonlijking van het mensmachine-idee, zoals Kraftwerk dat uitdraagt. ‘De robots staan voor de vermenselijking van de machine,’ legt Ralf Hütter uit.
Met ‘We are men, we are robots’ refereert de groep eerder aan het vroege communistische concept van ‘rabotnik’ – arbeiders als op elkaar afgestemde eenheden in een harmonieuze samenleving – dan aan het idee van mechanische tinnen soldaatjes. ‘De dominantie die uitgaat van machine-mensen is heel anders dan die van mens-machines. De mens heeft de machine absoluut nodig, om in de toekomst te kunnen overleven. Gebeurt dat niet, dan houdt uiteindelijk alles op. Om die reden moet er constructief worden gewerkt aan een toekomst waarin mens en machine homogeen samengaan, waarin ze een symbiose vormen, in plaats van een situatie te creëren waarin de een de ander exploiteert. We hebben in de golfoorlog kunnen zien hoe perfectionistisch computers kunnen zijn, door raketten niet alleen naar een bepaald huis te dirigeren maar zelfs recht op de deur van een huis af te laten gaan. Dergelijke computers moeten ook voor vreedzamere doeleinden ingezet kunnen worden.’

KATALYSATOR
Ralf Hütter vormt samen met Florian Schneider de creatieve spil van Kraftwerk, de groep die met singles als Autobahn, Radioactivity en Trans Europe Express in het begin van de jaren tachtig een belangrijke bron van inspiratie vormde voor Britse elektronische new wave groepen als Tubeway Army, Ultravox en Depeche Mode. Later werd de groep geroemd als een van de belangrijkste katalysatoren in de moderne popmuziek, die uiteindelijk electronic body music en house heeft opgeleverd.
De zoals altijd bijna geheel in het zwart geklede maar gesoigneerde Hütter formuleert zijn antwoorden bedachtzaam. Zoals op de vraag waarom er nu, vijf jaar na de laatste Kraftwerk-langspeler, Electric Café, plotseling een remix-album is uitgebracht?
Hij glimlacht: ‘Mix-album! Geen remix-album.’
Het verschil?
‘The Mix is een live-album. Wat wij live doen, is mixen. Wij maken computer-mixen, track-mixen, klank-mixen en beeld-mixen. Multi-mediaal. De afgelopen vijf jaar hebben wij onze studio Kling Klang volledig gedigitaliseerd en in het kader van dat proces moet de plaat gezien worden, een document van onze composities in geactualiseerde vorm, waarmee we een tournee om de wereld kunnen maken.’
Vijf jaar stilte wekte de indruk dat Kraftwerk van de aardbodem was verdwenen, dat de groep verleden tijd was.
‘Nou, dat was dan een vergissing. Wij zijn nooit weggeweest. Wij hebben al die tijd in onze studio in Düsseldorf aan nieuwe projecten gewerkt. Wij wilden nu eens en voor altijd af van de analoge aanpak, vooral ook omdat wij daardoor vroeger onze muziek live niet zo konden spelen als wij wel wilden. Het was heel anders dan op de plaat, wel oké dynamisch en zo, maar anders.’
Toch, waarom een mix met oud materiaal, waarom niet nieuw werk opgenomen en uitgebracht?
‘Voor onze tournee moesten we sowieso een live-album hebben, een document van onze arbeid. Natuurlijk hebben we aan andere dingen gewerkt, nieuwe composities gemaakt, waarmee we nu experimenteren. Die zijn echter nog niet klaar, dat wordt de volgende plaat.’
Ik mis The Model.
‘Dat hebben we bewust weggelaten, omdat het een typische gestructureerde drie-minuten popsong is. Er zijn heel veel versies van, Snakefinger heeft er een gedaan en in Engeland is zelfs een houseversie uitgekomen.’

FASCISTOÏDE
Wat was in de beginperiode het idee achter Kraftwerk?
‘Wij waren enorm gefrustreerd met de traditionele kwaliteit van muziek. Het idee was om een elektronisch soort volksmuziek te maken, elektronische populaire muziek die alle aspecten van het leven op een of andere manier in zich verenigde. We spreken dan over ervaringen uit het werkelijke leven, wat het is om in het industriële tijdperk in centraal Europa te leven, over Europese ideeën. Onze muziek moest reflecteren wat het is om in het naoorlogse Duitsland te wonen, om door Europa te reizen, met verschillende landen en culturen in aanraking te komen: de EEG-gedachte.’
Sinds het ontstaan van Kraftwerk, in het begin van de jaren zeventig, heeft de techniek een enorme vlucht genomen. In hoeverre is de houding van Kraftwerk ten aanzien van muziek daardoor veranderd?
‘In het begin kostte het heel veel tijd om alles te stemmen en te stabiliseren, om zelfs maar een klank te genereren, die ook nog eens monofoon was. Dat is tegenwoordig, door computers en digitale geheugens, veel eenvoudiger geworden, waardoor men zich meer op de vorm kan concentreren.’
Het idee van de elektronische volksmuziek bestaat nog altijd?
‘Ja, kijk wat er de laatste jaren is gebeurd. In Engeland maar ook in Europa zijn heel veel verschillende elektro-bands opgekomen die direct van aanvang af alles elektronisch deden en niets van doen hadden met de traditionele en ozo vervelende instrumentatie van rockbands. Plus het feit dat elektronica de mogelijkheden van amateuristische muziekbeoefening zoveel groter heeft gemaakt, waardoor iedereen bijvoorbeeld thuis met vrienden kan spelen.’
In hoeverre heeft het dance-element in de ontwikkeling van Kraftwerk een rol gespeeld?
‘Er zijn verschillende fasen geweest waarbij we met aspecten uit de dance hebben gewerkt. Ook in de teksten. Robots is een soort mechanisch ballet.’
Ik kan kan me voorstellen dat sommigen de robots als een soort parodie zien.
‘De inhoud van wat wij doen, is bijna altijd ambivalent en varieert van horror tot vreugde tot humor. Op de concerten die we tot nu toe met de robots hebben gedaan zijn heel uiteenlopende reacties gekomen. Er is de mogelijkheid om datgene wat er gebeurt op verschillende manieren op te vatten. Er is geen sprake van de fascistoïde dwang, de get up-aanpak van de rock, waarbij de reacties van het publiek altijd worden gestuurd en waaraan wij vanaf het begin een hekel hebben gehad.’
Het is opmerkelijk dat jij rock fascistoïde noemt, een karakterisering die door tegenstanders van elektronische muziek vaak aan electronic body music wordt toegedacht.
‘Ik wil dat niet overdrijven.’
Front 242.
‘Die maken gebruik van hele harde klanken, dat gaat altijd maar van bèng, bèng, bèng…’
Is dat dan fascistoïde?
‘Ik weet het niet. Ik zou daarop moeten studeren. Front 242 wil natuurlijk ook wel provoceren, door de beeldvorming waarvan ze gebruik maken. Ik hou daar niet van. Choqueren om het choqueren is zo kinderachtig.’
Ik denk dat niet ontkend kan worden, dat rock elementen heeft, die fascistoïde genoemd kunnen worden.
‘Laten we liever het woord massa-manipulatie gebruiken.’
Rock als instrument voor volksmenners?
‘Dat is eigen aan muziek. Klassieke muziek heeft dat ook. Ik sprak onlangs nog met iemand over hoe waanzinnig het is dat in onze kapitalistische en materialistische maatschappij een zaak zoveel ruimte inneemt en zo belangrijk is als muziek, iets dat er eigenlijk niet is, iets dat ongrijpbaar is. Fascinerend.’
Muziek als terreur waar in onze maatschappij bijna niet meer aan te ontkomen is.
‘Ook dat. Muziek beslaat het hele spectrum van maatschappelijke en psychische situaties. Muziek, klank is niet meer uit het leven weg te denken. Ik bijvoorbeeld kan mensen horen. Net als een aura heeft ieder mens ook een individueel klankbeeld bij zich. Wij hebben daar verscheidene experimenten mee gedaan. Dat klankbeeld bepaalt waarom de een zich meer door percussie voelt aangetrokken en een volgende vooral in zang is geïnteresseerd.’

SCIENCE FACT
Het verbaast mij iedere keer opnieuw weer dat de muziek van Kraftwerk zo krachtig klinkt en tegelijkertijd heel vriendelijk.
‘Ja, elegant.’
Een bewust streven?
‘Dat is zo uitgevallen. Onze muziek heeft de multi-culturele waarde van een wereldstad. Wij hebben in socialistische landen gespeeld, in Amerika, in India, verschillende culturele omgevingen dus, en overal begrepen ze het.’
De teksten gaan over machines, radio-activiteit, elektronica, geluidsgolven… en toch klinkt Kraftwerk erg, laten we het ecologisch noemen.
‘Dat is het mens-machine idee. In onze maatschappij zijn machines een feit, een wetenschappelijk feit. We hebben het niet meer over science fiction maar over science fact. Daar moet men mee werken. Europeanen zijn sowieso gewend om multi-cultureel te communiceren, dus waarom zou de mens niet met machines communiceren, een soort vriendschap sluiten?’
Kan de machine de mens de mogelijkheden verschaffen om tot een hoger spiritueel bewustzijn te komen?
‘Ja, machines zijn tenslotte aan bepaalde natuurwetten onderworpen. Ze maken deel uit van hetzelfde systeem. Zo is een bandrecorder niet meer dan een gedachtenverzamelapparaat. Een machine geeft mogelijkheden om creatief te werken, waardoor er een meer helder bewustzijn wordt ontwikkeld. Een fototoestel of camera neemt op en geeft vervolgens een ervaring weer. Men ziet en ervaart zichzelf in beweging. Hetzelfde met de geluidsband, die een confrontatie met de klank van de eigen stem teweegbrengt.’
Hoe sta je tegenover de ideeën van Peter Gabriel en Brian Eno om een groot alternatief amusementspark, Real World, te bouwen, naar de theorieën van de psychiater Ronald Laing, waar mensen extreme lichamelijke en psychische ervaringen kunnen beleven?’
‘Ik heb daar toevallig onlangs met Brian over gesproken. Wij gaan daaraan meewerken. Wij zullen daar ook een deel van ontwikkelen en vormgeven.’
Jij gelooft in de werkzaamheid van een dergelijk project?
‘Het is de moeite van het experiment waard. Het is voor mensen in ieder geval heel wat anders dan op de televisie naar Dallas kijken, een sigaret roken, een biertje drinken en vervolgens inslapen.