Ma Cherry

door C. Cornell Evers, OOR 17 juni 1989

Met haar uiteenlopende culturele achtergronden is ze de verpersoonlijking van de Next Generation. Haar vader was een Afrikaanse percussionist, haar stiefvader een trompetterende jazzmuzikant. Zij hielpen haar de eerste treetjes van de muziekbiz bestijgen, waarna Slits, Rip Rig + Panic en Float Up CP haar aan een eigen identiteit hielpen. Even nog verloor ze zich in een vergaand erotisch samenzijn met The The’s Matt Johnson op diens Slow Train To Dawn. Daarna sloeg ze genadeloos toe met haar eigen Buffalo Stance en verdreef ze het meisje Ciccone van de eerste plaats in de US Billboard Dance Chart. Neneh Cherry is Raw Like Sushi.

Het is zo’n warme voorjaarsdag waarop alle problemen ver weg zijn en de wereld één en al vrede lijkt. Op een Amsterdams terras buigt een kleine excentriek geklede vrouw zich naar voren en steekt het helblonde plukkapsel onder een parasol waar een donker meisje haar baby tegen de brandende zon beschut. De blonde laat een kirrende lach horen. Het kind kijkt haar even aan en wendt zich dan weer met een tevreden gezichtje naar het meisje dat haar vasthoudt. De blonde laat haar bewondering blijken en loopt dan door naar een tafeltje verderop waar twee journalistes op haar zitten te wachten. Neneh Cherry kijkt Cyndi Lauper na en reageert dan op de gelukzalige blik waarmee haar dochter Tyson haar aankijkt. ‘Weet je dat één zo’n blik hetzelfde effect op mij heeft als een optreden. Het zijn beide life-savers, die mijn gemoed zuiver houden.’

Ze probeert mijn vruchtencocktail maar besluit het bij één slokje te laten. Slecht voor haar voeding, meent ze. ‘Maar bier kan ik wel drinken. Daar is Tyson aan gewend, haha. Tijdens mijn zwangerschap heb ik alleen maar Guinness gedronken. Daarom heeft ze nu zulk zwart haar.’

De twee maanden oude Tyson is niet Neneh Cherry’s eerste kind. Ze heeft nog een dochter, Naima, die inmiddels zes jaar is. ‘Ik heb altijd geweten dat ik kinderen wilde. Door het krijgen van kinderen heb ik op een of andere manier mezelf gevonden. Ik ken mezelf beter nu, voel me kalmer, sterker, gelukkiger, vrediger en vooral ook jong. Ik wil samen met ze opgroeien. Ik denk dat ze me wijzer zullen maken. Ik zie ze ook meer als een vervolg dan als een volledig nieuwe generatie. Ik geloof niet in volwassen worden. Ik geloof in wijzer worden. Iemand die echt volwassen is geworden is in zekere zin al een beetje gestorven. Maar wijsheid is geweldig. Wijsheid geeft je vrede.’

Het kind dat in ieder van ons leeft moet gekoesterd worden, wil deze wereld kansen van overleven hebben, meent Neneh Cherry. ‘Denk je dat je het deze keer zult redden?’ vraagt ze op haar nieuwe single Manchild. De hoofdpersoon in Manchild voelt zich doodongelukkig met de stereotiepe rol die hem wordt opgedrongen, die van de carrière-man. Hij speelt zijn rol zoals van hem wordt verlangd maar doet dat met bitter weinig geestdrift. ‘Turn around. Ask yourself, manchild, will you ever win? Manchild, look at the state you’re in.’

‘Volwassen zijn betekent dat je al een beetje bent gestorven’

Hoewel voor velen de singles Buffalo Stance en Manchild alsmede de langspeler Raw Like Sushi een eerste kennismaking met het verschijnsel Cherry betekenen, is Neneh niet bepaald een nieuwkomer in de muziekbiz. Dat begon al met haar geboorte op 10 maart 1964 in het Zweedse Stockholm. Haar moeder is de Zweedse artieste Moki Cherry, haar vader de Afrikaanse percussionist Ahmadu Jah (uit Freetown, Sierra Leone). Later vond ze een stiefvader in de persoon van de bekende avant-garde jazztrompettist Don Cherry. Ze bracht haar jeugdjaren afwisselend door in de Lower Eastside in New York, het zuiden van Zweden en on the road met Don Cherry en zijn band. Een dergelijke versnipperde opvoeding vormt niet echt de ideale basis voor een gedegen studie. Neneh was dan ook nauwelijks veertien jaar oud toen ze de schoolbanken vaarwel zei en zich als achtergrondzangeres en percussioniste aansloot bij de new wave vrouwenformatie The Slits. Haar tweede groep werd Rip Rig + Panic, opgezet door enkele leden van de semi-legendarische anarcho-formatie Pop Group, onder hen tegenwoordig Head-gitarist Gareth Sager.

Rip Rig + Panic ontwikkelde zich in de betrekkelijke rust van de cult-status en groeide al doende uit tot een waardige opvolger van de Pop Group. De groep maakte drie platen – God, I Am Cold en Attitude – die een spetterende en niet van humor gespeende mix bevatten van soul, funk, avant-garde, jazz en Afrikaanse muziek. Ook papa Cherry verleende zijn medewerking.

Hoewel de groep er op Attitude in slaagde om alle eerder genoemde ingrediënten op een geslaagde wijze in meer gestructureerde popbanen te leiden, werd Rip Rig + Panic enkele maanden na het uitbrengen ervan naar de sloop gebracht. Cherry ging vervolgens met onder anderen Sager door in zowel Les Enfants Terribles als de meer ‘commerciële’ variant Float Up CP. ‘Gelegenheidsprojecten, die vooral bedoeld waren om te experimenteren met verschillende vormen van songschrijven. Daarvóór werkten we vooral met improvisatie,’ vertelde Gareth me nog niet zo lang geleden. De projecten mislukten.

‘Float Up CP was een beetje een slappe versie van Rip Rig + Panic,’ karakteriseert Neneh die periode in haar muzikale ontwikkeling. ‘Wij probeerden die dingen die Rip Rig + Panic deden lopen tot een soort formule te maken. Dat werkte dus niet. Het was de onstuimigheid en de gekte die Rip Rig + Panic spannend hielden. Als je daar de scherpe kantjes vanaf gaat halen en het geheel wat gepolijster maakt, dan haal je er meteen ook de kracht uit. Wij kwamen op een punt dat we niet meer verder konden, als individuen. Zo was ik volkomen ontevreden met mijn manier van zingen. Er was iets in mij dat eruit wilde maar dat tegen werd gehouden door de situatie. En zo kwamen de dingen tot een einde. Op een positieve manier, dat wel. Maar iedereen wilde gewoon iets anders gaan doen. Achteraf gezien is Float Up CP voor niemand van ons echt belangrijk geweest. Maar we hadden er nu eenmaal een hoop energie ingestoken. Als het dan niet werkt, is dat niet echt leuk en voel je je een beetje rot. Natuurlijk hadden we heel bitter kunnen reageren maar het was meer van: Waarom hebben we ons niet van tevoren gerealiseerd dat we iets anders nodig hadden, voordat we verder gingen met Float Up CP. Maar je moet fouten maken om te leren.’

‘Zonder babies heeft onze wereld geen toekomst meer’

Als de belangrijkste basis voor haar muzikale ontwikkeling beschouwt Neneh Cherry nog altijd Rip Rig + Panic. De ongewone aanpak van die groep bepaalt nog altijd haar doen en laten op muzikaal gebied. ‘Het was het beste leerproces wat je je kunt voorstellen. Ik was nog heel jong toen ik bij Rip Rig + Panic kwam. Ik had niet gedacht dat ik in die groep zou passen. Het leek allemaal nogal vreemd wat ze deden. Maar toen ik er eenmaal bijzat ontdekte ik dat ik al die dingen al in me had. Rip Rig + Panic was de juiste omgeving voor mij. Er was genoeg ruimte voor ons allen om fouten te maken en daarvan te leren. We beschouwden ieder optreden als een nieuwe uitdaging. Wij wilden niet steeds bezig zijn met het reproduceren van datgene wat we op de plaat hadden gezet. In plaats daarvan namen we de ruimte om onze individuele mogelijkheden te ontdekken. Toen heb ik ook geleerd hoe belangrijk het is om altijd een zekere spontaniteit in je muziek te houden, een bepaalde vorm van rauwheid. Dat is het wat muziek eerlijk maakt. We wisten vaak ook niet wat de anderen zouden doen. Ik herinner me die keer toen Gareth in een club in Londen in een trouwjapon het podium opkwam. Hij had dat niemand verteld. Dat soort dingen vormde een groot deel van het enthousiasme, van de verrassing, het gevoel dat we het optreden in elke richting konden sturen die we maar wilden.’

Behalve als zangeres trad Neneh bij de optredens van Rip Rig + Panic ook op de voorgrond als danseres. Daarbij had ze een voorkeur voor wilde onstuimige Afrikaanse dansen. ‘Dat is iets waarmee ik me altijd al heb bezig gehouden. Ik nam lessen in Afrikaanse dans lang voor ik in de muziek terecht kwam. Een van de redenen daarvoor was dat ik niet zo goed kon zingen. Op deze manier kun je bij een song zonder vocalen toch deel blijven uitmaken van het grote geheel. Het kon ook gebeuren dat ik in plaats van te zingen ging dansen. Dans is voor mij erg belangrijk, omdat ik me daar heel lekker bij voel. Afrikaanse dans is heel ritmisch en staat in zijn ruwe vorm erg dicht bij de aarde. Soms denk ik dat breakdance erg Afrikaans is. Er zijn stammen in Afrika die tijdens allerlei rituelen net als breakdancers op hun achterste spinnen en dat soort dingen.’

Zelf kan ze niet spinnen. Ze lacht een beetje verlegen. ‘Ik kan op mijn rug gaan liggen en rond spinnen maar ik verzeker je dat dat er verre van elegant uitziet. Ik heb het geprobeerd haha.’

Neneh Cherry bewandelde in het verleden ook in sociaal en politiek opzicht tamelijk radicale, zeg maar anarchistische paden. ‘Er was een gevoel van boosheid dat overheerste,’ zegt ze nu. ‘En eigenlijk ben ik nog steeds boos. Ik voel me heel hoopvol en positief hoor. Ik laat echt niet steeds mijn hoofd hangen. Maar als ik schrijf wil ik het over dingen hebben die er echt iets toe doen. Wat voor zin heeft het om te praten over dingen die er niet echt toe doen? Vroeger waren we constant bezig om anderen maar vooral onszelf te bewijzen dat we anders waren. We verzetten ons met alle mogelijke middelen tegen de geïnstitutionaliseerde structuren en waren nergens bang voor. Daar waren we trots op. Dat is een goed gevoel, weet je. Ik zou niet het gevoel willen hebben dat ik alles al weet. Ik weet gewoon niet alles. Het is echt een uitdaging om daar iets aan te doen.’

Hoewel velen uitermate positief zijn gestemd over de huidige ontwikkelingen op politiek gebied en met name iemand als de Russische leider Gorbatsjov een kentering in het denken op wereldniveau op gang heeft gezet, ziet Neneh het voorlopig alleen nog maar erger worden. ‘In Engeland en Amerika gaat het al zeven jaar alleen nog maar meer bergafwaarts. Tenslotte is de politiek niet echt veranderd. Het zijn nog steeds dezelfde mensen die de dienst uitmaken. Engeland kent een complete yuppie-invasie. De armen worden nog altijd alleen maar armer, de rijken alleen maar rijker. Wat dat betreft zie ik de eerste twee jaar nog niet echt iets veranderen. Maar binnen vijf of zeven jaar, wie weet… Gorbatsjov is inderdaad een positieve invloed. Omdat mensen nu ineens heel andere elementen in Rusland zien. In het verleden was er alleen maar sprake van die vervloekte roden. Dat was de Amerikaanse houding. Gorbatsjov is een persoon die de mensen interesseert en waar ze aandacht aan willen schenken. En dat is goed. Zolang er mensen opstaan die dingen zeggen die je aan het denken zetten, is er hoop. Maar aan de andere kant kun je erg depressief worden als je leeft in een land als Engeland en daar een kind op school hebt. Je ziet dat allerlei dingen, die broodnodig zijn om mensen een redelijk bestaan te garanderen, totaal worden veronachtzaamd. Scholen krijgen steeds minder geld, waardoor ze noodgedwongen de meest rare dingen moeten uithalen om door te kunnen gaan. Waar haalt de regering het lef vandaan, vraag je je af.’

De laatste woorden worden met enige stemverheffing uitgesproken. Het is ook de boze moeder Neneh Cherry die in The Next Generation-rap ongemeen fel van leer trekt tegen die lieden die op wat voor manier ook een hinderpaal vormen in de ontwikkeling die kinderen nodig hebben, willen ze later in staat zijn de problemen waar deze planeet mee kampt op te lossen. And do you know what comes from the best love in the world you could possibly ever have? Yes, it’s the next generation. The Next Generation is onder andere een pleidooi voor meer en beter onderwijs, want, zo meent Neneh, ‘kennis betekent vrijheid’. Save the babies! Zo luidt de kreet waarmee moeder Cherry tegen politiek wanbeleid ten strijde trekt. ‘Zonder babies heeft onze wereld geen toekomst meer.’

‘Ik denk dat ik een masochist ben’

Drie jaar geleden nog lag de rebelse moeder met touwen vastgebonden aan de rails waarover in de verte door de vrieskou de door stoom aangedreven Slow Train To Dawn kwam aanrazen, gestookt door een furieuze Matt Johnson. Als het onderwerp ter sprake komt begint ze te zingen: ‘So are you lying when you say love me…’ Ze lacht: ‘Matt was op zoek naar iemand om een duet mee te doen. Hij kocht zo’n vijftig platen en kwam ook de langspeler van Float Up CP tegen. Ik denk dat het door de song The Loneliest Girl In The World kwam, dat Matt en zijn manager, Stevo ja, op mij attent werden gemaakt. Dus Stevo zocht contact met mij (ze laat een karikaturaal soort bootwerkersgeluid horen): Matt thinks it’s really great, man. Yeah, he’s really into it… Ik had echt zoiets van: Wie is die vent? Ik was in eerste instantie behoorlijk achterdochtig. Het was verdomme mijn song. Ik ben vaak heel onzeker of ik iets wel goed heb gedaan maar in die song had ik het volste vertrouwen. Maar goed, ik wilde Matt wel ontmoeten. We konden meteen goed met elkaar overweg.’

Het resultaat was een warmbloedig duet en een suggestieve video, die nogal abrupt eindigt als de trein die dreigend op de met gespreide benen op de rails vastgebonden Cherry komt afstormen, uiteindelijk naast haar tot stilstand komt en niet meer blijkt te zijn dan een stuk speelgoed. ‘Dat is typisch Tim Pope (regisseur – CCE). Die song ging over een heel intense relatie die door de man langzamerhand werd verpest omdat hij alleen maar weirde macho-spelletjes wilde spelen. Zijn ego is echter als dat treintje dat bij haar hoofd tot stilstand komt en waarover zij zoiets heeft van pffffft. Het was wel grappig om te doen. Ik denk dat ik een masochist ben. Dat moet wel, haha, om in zoiets lol te hebben. Ik heb wel twintig borrels moeten drinken om mezelf warm te houden. Maar Tim is goed, vaak erg grappig, erg tongue in cheek.’

‘Thatcher is werkelijk het ergst van allemaal en zij is verdomme een vrouw!’

Neneh Cherry weet zelf eveneens aardig weg met het begrip tongue in cheek. Zo is er de titel van haar langspeler Raw Like Sushi. Maar ook in haar teksten schuwt ze de humor niet en vooral het opgeblazen mannelijk ego (figuurlijk en vooral ook letterlijk) van haar mannelijke collega-rappers wordt op Raw Like Sushi behoorlijk in de tang genomen. Kortom: the size of their dicks. ‘Als zij het hebben over pussies waarom zou ik het dan niet over dicks mogen hebben? Voor Raw Like Sushi heb ik geprobeerd mij eenzelfde soort houding en soms agressie aan te meten die zo tekenend is voor veel rapmuziek.’

Niet alleen mannen maar ook vrouwen krijgen er op Raw Like Sushi flink met de zweep van langs. Neneh noemt ze Phoney Ladies en Digital Girls. ‘Het soort vrouwen dat zich op een bepaalde manier gedraagt en kleedt, omdat ze denken dat mannen dat zo willen. Dat zijn phoney ladies. Hetzelfde geldt voor digital girls die hun seksualiteit op een erg kleffe voor de hand liggende magazine-achtige manier uitbuiten, louter en alleen om bij mannen in de smaak te vallen. Niet dat er iets verkeerd is aan vrouwelijke seksualiteit. Dat kan prachtig zijn, zoals ieders seksualiteit, maar het wordt te vaak als iets heiligs gezien waar je vanaf moet blijven. Ik heb absoluut niets tegen korte rokken en hoge hakken maar soms kun je aan vrouwen zien dat ze zich daar niet echt gemakkelijk in voelen. Ze zien eruit alsof het niet van harte gaat. Maar als ik dan een meisje zie dat het echt meent, dan heb ik ook zoiets van: Gòh! Yeah! Go for it, man! Dat ziet er goed uit! Wat ik met mijn songs uitdraag is, dat ik vind dat ieder vrouw het recht moet hebben een vrouw te zijn.’

Ook mannen worden in zekere zin onderdrukt, vindt ze. ‘Je kunt niet altijd alleen de man de schuld geven voor een mislukte relatie, tenzij hij haar natuurlijk volledig in elkaar heeft geslagen. Maar dat is een ander verhaal. Er zijn trouwens heel wat vrouwen die de man die hen slaat niet willen verlaten. Omdat zij het gevoel hebben dat zij hem moeten beschermen. Wat dat betreft hangt iedere situatie van zoveel complexe factoren aan elkaar. Mannen als onderdrukkers en vrouwen als slachtoffers. Dat is een cliché, een rollenpatroon. Maar aan de andere kant zou een hoop van de ellende in deze wereld er toch wel anders uitzien als er meer vrouwen posities aan de top bekleedden. Mannen zijn toch kortzichtiger en vaak meer met hun ego bezig dan vrouwen. Niet alle mannen hoor. Ik zeg niet dat jij zo bent. Iedereen is anders. Maar mannen hebben over het algemeen meer de neiging op hun ego’s af te gaan dan op hun instincten. In deze wereld kun je alleen maar de top bereiken als je een typisch mannelijke houding hebt. Kijk maar naar Margaret Thatcher. Zij is werkelijk het ergst van allemaal. En zij is verdomme een vrouw. Zij functioneert niet eens op een ego-niveau. Zij is gewoon hartstikke koud. Ik ken tamelijk veel vrouwen die door bepaalde ervaringen tamelijk bitter zijn geworden, waardoor ze uiteindelijk erg gevaarlijk werden. Zij kennen totaal geen mededogen meer. Dat is erg angstaanjagend.’

‘De zwarte bevolking zorgt dat ze gehoord wordt. Dat maakt racisten onzeker.’

Wij koersen met zijn allen af op een maatschappij die opener wordt, mede ook door de steeds toenemende communicatie-methoden die ons in staat stellen andere volken en culturen te leren kennen en begrijpen. Tegelijkertijd lijkt het echter of ook excessen als racisme terrein winnen. Echt bedreigend hoeft dit volgens Neneh Cherry niet te zijn. ‘Er was altijd al racisme. Ik ben zwart en ik heb nooit anders gekend. Maar ik denk niet dat het de laatste tien jaar erger is geworden. Er is inderdaad sprake van een ruk naar rechts. Het monster toont meer dan vroeger tamelijk openlijk zijn lelijke kop, vooral ook in landen als Nederland en Zweden waar mensen vreemdelingen gebruiken om hun eigen gevoelens van onvrede op af te reageren. Hoe meer culturen een maatschappij infiltreren, hoe luider de racisten klinken. Ze voelen zich bedreigd. Net als in Amerika waar de zwarte bevolking steeds sterker wordt en zorgt dat ze gehoord wordt. Dat maakt racisten onzeker. Maar ik weet dat er hoop is. Omdat mensen zich van het monster bewust zijn. Ik weet ook niet wat de beste manier is om daar mee om te gaan. In Zuid-Afrika zal er eerst een oorlog uitgevochten moeten worden en ik weet niet hoe dat zal aflopen. Wat ik wel weet is dat mensen heel duidelijk een standpunt moeten innemen, duidelijk moeten maken waar ze vóór zijn en waar tegen. En ik hoop echt dat mijn kinderen de tijd zullen meemaken dat mensen begrijpen dat het niet de kleur is die er toe doet maar wíe je bent.’

‘If you’re gonna do it, do it right… right!
Welcome into the world Tyson Cherry Kwewanda McVey’