De inleidende tekst eindigt op het woord ‘collapse’. Metalen klanken wekken al snel herinneringen aan een andere ‘Kollaps’. De vergelijking dringt zich op. Toch is ‘An Index of Metals’ (2003) van de Italiaanse componist Fausto Romitelli (1963–2004) allesbehalve ‘Einstürzende Neubauten extended’.
RITUEEL
Uit het donker kruipt een langzaam groeiende schaduw van geluid. Klanken die doen denken aan schrapend metaal vullen de ruimte. In de verte klinkt esoterisch gezang, als de sirenen die Odysseus in hun val probeerden te lokken. Daaronder gonst een trage, diepe drone die verwijst naar de sfeer van psychedelische rock, met flarden van ‘Shine On You Crazy Diamond’, het eerste nummer van Pink Floyds ‘Wish You Were Here’ (1975).
We luisteren naar ‘An Index of Metals for soprano, ensemble, electronics and multi-projection’. Uitvoerenden zijn de sopraan Livia Rado, het eigentijdse AltreVoci Ensemble Ensemble, waarin naast akoestische instrumenten ook sampler, elektrische gitaar en elektrische bas, en de SMET Electronic Music School. Alles onder leiding van Marco Angius.
‘An Index of Metals’ was het laatste afgeronde werk van de in 2004 overleden Fausto Romitelli. Omschreven als een ‘elektrisch gedicht’ is het een multimediaopera, doordrenkt met thema’s als ontbinding, ineenstorting en kunstmatigheid. Daarin komen, elektronica, psychedelische effecten, brute poëtische teksten en versterkte instrumenten samen in muziek met titels als ‘Hellucination 1: Drowningirl’ en ‘Hellucinations 2/3: Risingirl / Earpiercingbells’.
‘An Index of Metals’ kent geen narratief zoals een traditionele opera, maar manifesteert zich als een abstract en droomachtig ritueel van klank, licht en beeld. Het werk is een ‘video-opera’, gecreëerd in samenwerking met kunstenaar Paolo Pachini en dichteres Kenka Lèkovich, en draait om de totale onderdompeling van de toeschouwer in een audiovisuele ervaring die alle zintuigen prikkelt. Romitelli zelf omschreef het als een hypnotische, trance-opwekkende “mass of the senses”, geïnspireerd door de lichtshows uit de jaren zestig en de ravecultuur.
De teksten zijn geïnspireerd op onder meer het popart-schilderij ‘Drowning Girl’ van de Amerikaanse kunstenaar Roy Lichtenstein (1923-1997), en handelen over thema’s als verzinken, vallen, melancholie en uiteindelijk de grens tussen leven en dood.
De stem van Livia Rado is vervormd en klinkt als door een megafoon, schreeuwt of juist fluistert en murmelt in echo’s. Er ontvouwt zich een ervaring van vervorming, transformatie en verzadiging als in een hallucinatie, beeld valt uiteen, geluid materialiseert.
‘An Index of Metals’ creëert een metaalachtig, explosief en rebels werk met zowel verontrustende als visionaire kracht – een muzikale noodtoestand aldus de liner notes, “op het punt van instorten”.
Het werk ademt Romitelli’s muzikale én fysieke kracht, en belichaamt de paradox van een laatste creatieve ademstoot. Fausto Romitelli overleed op 27 juni 2004 in Milaan na een lange strijd tegen kanker. Hij was toen 41 jaar oud (Bron: wikipedia).
OERSCHREEUW
Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig beukten de metaalroffelaars van Einstürzende Neubauten vanuit de Berlijnse krakerswijk Kreuzberg de westerse populaire muziek naar de totale ‘Kollaps’ en kreet de oerschreeuw van ‘Tanz Debil’ over de schroothopen van de welvaartsmaatschappij.
Einstürzende Neubautens ‘Kollaps’ (1981) is een iconisch, door industriële noise gedreven album met metalen percussie, brute audiomaterialen en een geest van sonische vernietiging. Het album is nog altijd invloedrijk op het gebied van experimentele en industriële muziek en staat bekend om zijn radicale aanpak, maar is afkomstig uit een heel andere traditie en tijdperk dan het werk van Romitelli.
Hoewel beide werken een interesse delen in metaalachtige noise, ineenstorting en radicale klanken, opereert Romitelli’s werk vanuit de velden van experimentele compositie en spectrale muziek, waarin klankanalyse en timbre als structuurdrager centraal staan. De achtergrond van Einstürzende Neubauten daarentegen is meer geworteld in punk, industrial en performancekunst.”
Door de vraag te stellen of Romitelli’s ‘An Index of Metals’ kan worden opgevat als een soort ‘extended Kollaps’, benadruk ik de mogelijke connectie tussen zijn explosieve, verzadigde klankwereld — in termen van klankdichtheid, timbre en intensiteit — en het rauwe, industriële geluid van Einstürzende Neubauten.
Zo voeg ik bewust een nieuw perspectief toe op de manier waarop Romitelli’s laatste werk kan worden ervaren: als een extreme, postmoderne klankcollage die de energie van ‘Kollaps’ op een andere schaal — en in een andere context — doortrekt.
De slotzin van het inleidende persbericht – met het woord ‘collapse’ – verwijst in het geval van ‘An Index of Metals’ niet simpelweg naar een gewelddadige of nihilistische instorting, maar eerder naar een complexere, zintuiglijke ervaring tussen ondergang en transformatie.
Het stuk ademt een sfeer van desoriëntatie en verlies van referentiepunten. Het dompelt de luisteraar onder in een extatische trance die reikt tot aan de grens van het fysieke en mentale.
In deze context is ‘collapse’ meer dan een metafoor voor ondergang: het markeert het moment waarop subjectieve grenzen oplossen, een val plaatsvindt in een diepere toestand van beleving – vergelijkbaar met de mythische afdaling in het onderbewuste.
Het werk speelt met thema’s als figuurlijk afdalen in een intense ervaring (verzinken, de ‘drowningirl’) en weer opstijgen (de ‘risingirl’), die in samenklank een spanningsveld vormen. Daarbij leidt de ‘collapse’ in iemands wezen tot een louterende, zelfs transformerende ervaring — geen louter destructieve, maar een grens- en bewustzijnsoverschrijdende staat.
Kortom: waar Neubautens ‘Kollaps’ focust op de gewelddadige handeling van destructie, voltrekt Romitelli’s ‘collapse’ zich vooral in het zintuiglijk ontregelende en transformerende domein — een instorting waaruit mogelijk weer iets nieuws kan ontstaan.
Maar hé, was dat ergens ook niet de punk-attitude waaruit Einstürzende Neubauten is voortgekomen en die zich het best laat samenvatten middels de iconische slogan : “Destroy to create” (“Vernietig om te scheppen”). Deze leuze drukte precies uit dat vernietiging geen doel op zich is, maar een noodzakelijke daad om ruimte te maken voor iets nieuws.
De punkgeneratie – en dus ook Neubauten – stond voor het losbreken van het oude om radicaal nieuwe expressievormen mogelijk te maken. “Destroy to create” is een slogan die de mentaliteit samenvat van tabula rasa (“onbeschreven blad”) en vernieuwing via destructie.
‘Tabula Rasa’, zo heette ook het zesde studioalbum van Einstürzende Neubauten uit 1993. Het is een belangrijk werk in hun oeuvre en markeert een fase waarin de band zich verder ontwikkelde en evolueerde, met een iets verfijndere en gelaagde sound. Het toont een overgang van rauwe noise naar een meer bedachtzame, soms zelfs poëtische benadering van hun geluid.
TESTAMENT
Keren we terug naar ‘An Index of Metals’:
Het testament van Fausto Romitelli’s laatste reis doorloopt verschillende stadia van verdichting, vervorming en transformatie, en gaat daarbij in al zijn heftigheid steeds verder, tot aan de grens. Het is een ervaring van verandering én van melancholie, een psychedelische intensiteit die uitmondt in een bijna extatische viering van het materiële én het zintuiglijke.
Een sleutelbegrip in ‘An Index of Metals’ is het woord ‘collapse’. Dat roept bij sommigen herinneringen op aan ‘Kollaps’, het legendarische debuut van Einstürzende Neubauten. Toch sluit Romitelli’s werk niet direct aan bij dat industriële geweld. Bij Neubauten draaide het om rauw lawaai, metaalpercussie en een bijna anarchistische energie. Romitelli zocht echter iets anders: een gelaagde, trance-achtige staat van klank, beeld en licht, die de luisteraar meesleept in een bedwelmende trip. Met deze uitvoering is die missie subliem geslaagd.
Noten
Luigi Manfrin: Fausto Romitelli – An Index of Metals (liner notes)
C. Cornell Evers: Einstürzende Neubauten – Nicht mehr so gemütlich…
Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Zo help je CCRyder doorgaan.
Met iDEAL kun je via de beveiligde omgeving van je eigen bank CCRyder waarderen.
“Eyes on the road and hands upon the wheel”
