De kracht van muziek ligt onder andere in het vermogen om vanuit geluid te kunnen associëren.
Sprung aus den Wolken was een Duitse popgroep die in de jaren ’80 deel uitmaakte van de muzikale underground van Berlijn. Hun nummer Pas Attendre werd geselecteerd door regisseur Wim Wenders voor de film Der Himmel über Berlin.
Der Himmel über Berlin (De hemel boven Berlijn) verkent het leven van engelen die over de stad waken. De film begint met beelden van de stad, gefilmd vanuit een vogelvluchtperspectief dat ook wel ‘engelperspectief’ wordt genoemd, en biedt een blik vanuit de wolken. Zoals wolken over de stad hangen, observeren de engelen het leven in Berlijn vanuit de lucht.
Sprong onder de wolken
Verder naar het westen, in een voormalige textielfabriek in Yorkshire, observeert een onbekende kunstenaar en verzamelaar van elektronische apparatuur, onder de naam Craven Faults, al enkele jaren het postindustriële landschap van Noord-Groot-Brittannië vanuit eigen ‘wolken’. Dit leidde, na zijn debuut Erratics & Unconformities uit 2020, in 2023 tot het indrukwekkende album Standers:
We stijgen op als de vroegere aeronauten, tot boven de wolken, en zien onze schaduwen als een enorme afbeelding op de golvende deken. Langzaam worden scheuren in het landschap en littekens van oude industrieën zichtbaar. De luchtreis duurt ongeveer zeventig minuten en bestaat uit zes composities die zich gestaag ontwikkelen in de tijd. De veranderingen in de repetitieve frases, voortgedreven door een analoge harteklop, zijn subtiel, terwijl de lucht gevuld is met nevels van melancholie.
Kader: De Craven Fault is een reeks geologische breuklijnen (inclusief de North Craven Fault, de Mid Craven Fault en de South Craven Fault) die langs de zuidelijke en westelijke randen van de Yorkshire Dales loopt en de benedengrens vormt van het Askrigg Block, het aardkorstblok dat deel uitmaakt van de Pennines in het noorden van Engeland.
En de reis gaat verder. De opvolger van Standers heet Bounds. Losjes geïnspireerd door Erratics & Unconformities, doorkruist deze nieuwe ervaring van 37 minuten verder Noord-Engeland. Nieuwe perspectieven ontstaan terwijl de schemering zich langzaam aandient.
Long Stoop: De reis begint; we zetten af en schuren nog even over de rotsachtige bodem, minder dan twintig mijl ten noordwesten van de stad. Daar staat een zuil van gritsteen, bijna 200 jaar geleden door de bliksem getroffen en vervolgens een kwart mijl verderop herbouwd. Dan zijn we echt los. We dansen door de turbulente lucht boven Groups Hollows in het landschap en stijgen verder naar het noorden en westen. Daar bevindt zich Lampes Mosse, ook wel Lamplugh Moss genoemd. Dit veengebied werd in 1940 drooggelegd om kritieke infrastructuur te beschermen en herbergt een rijkdom aan flora en fauna, gekarakteriseerd door zijn moerassige en waterrijke omgeving. Gebieden zoals Lampes Mosse spelen een cruciale rol in het vastleggen van koolstof, wat bijdraagt aan de strijd tegen klimaatverandering. We zweven gewichtloos over de heide. Achttien minuten Waste & Demesme. Repetitieve structuren verwijzen naar de invloeden van Krautrock en Kraftwerk uit de vroege jaren ’70. Soms kunnen we het landschap bijna aanraken; we horen het zachte kreunen en het kraken van de aardspleten. Verderop maken verdwijnende melodieën plaats voor verlengde noten en dissonanten.
Zoals eerder voert Craven Faults met Bounds de luisteraar mee op een elektronisch meeslepende en hypnotiserende reis door de diepe tijd; tegelijkertijd roept de musicus op — en misschien nog wel meer dan voorheen — om zorg te dragen voor wat nog rest van toen en dit te bewaren voor de toekomst.
Craven Faults – Bounds (LP)
Leaf | Konkurrent
Sprong naar de wolken
Van Engeland naar Oostenrijk. In Wenen woont en werkt Bruno Strobl (Klagenfurt, 1949), componist van instrumentale, vocale en elektroakoestische werken, muziekcurator en improvisatiemusicus.
Twee rode draden lopen door het muzikale oeuvre van Bruno Strobl en verbinden zijn akoestische en elektroakoestische composities: ten eerste zijn interesse in microtonaal klankontwerp, en ten tweede het concept om vanuit een centrale kern een geheel werk te ontwikkelen.
“Slierterig, helder, rafelig, opeengestapeld als bolletjes katoen. Drijvende wolken die, door veranderende luchtdruk, temperatuur, vochtigheid en windsnelheden, opbollen tot pluizige formaties. Ze stapelen zich op, vallen soms weer uit elkaar, rafelen, worden donkerder of helderder… Pluizige wolken, cumuli, cirruswolken…”
Zo opent muziekjournalist, publicist en contrabassist Nina Polaschegg de liner notes voor Bruno Strobls recente album Überwärts.
Haar tekst lijkt welhaast afkomstig uit een verhandeling over wolkenformatie en hun rol in het veranderende klimaat. Wat, vraagt zij zich af, hebben al deze formaties gemeen met Bruno Strobls strijkkwartet Überwärts? Of zelfs met Zen?
“Misschien ga je in het gras liggen of zoek je een mooi plekje buiten om te zitten en te kijken. Nou ja, misschien niet hoog in de bergen als er een stormfront nadert, of wanneer pluizige wolken veranderen in torenhoge cumuli zonder uit elkaar te vallen. Je laat de wolken voorbijdrijven, variatie na variatie, permutaties die verschillende vormen aannemen, associaties oproepen en zich op verschillende hoogtes in de atmosfeer met elkaar vermengen.”
Het echte antwoord ligt verscholen in de muziek.
Het album Überwärts van Bruno Strobl biedt een diepgaande verkenning van geluid en de Zen-filosofie. De variaties, contrasten en tonale verschuivingen in de strijkkwartetten weerspiegelen de vloeibaarheid van drijvende wolken. Het kwartet Überwärts, dat oorspronkelijk rond de millenniumwisseling is gecomponeerd, markeert het einde van een belangrijke fase voor Strobl, die sterk door zenboeddhisme was beïnvloed, zij het zonder strikte beoefening. Jaren later keert hij terug naar deze thema’s met een aanvullende cyclus van vier korte kwartetstukken: Aus der Enge, Pagode, Passagen en Ohne Naht. Hoewel alle verbonden met Überwärts, staat elk deel op zichzelf. “Tegelijkertijd geeft de volgorde stadia aan van een pad dat een Zen-perspectief zou kunnen bieden,” aldus Strobl.
Het kwartet waaraan het album zijn naam ontleent, is al twee keer eerder op CD uitgebracht: door het strijkkwartet van het Oostenrijkse ensemble voor nieuwe muziek, œnm, direct na de première en vervolgens door het Koehne Quartett in 2009. Het album Überwärts is opnieuw opgenomen met het Koehne Quartett.
Opgericht in 1987 door Joanna Lewis, staat het Koehne Quartett bekend als een van de beste vertolkers van hedendaagse muziek in continentaal Europa. Hun repertoire omvat zowel klassieke als 21e-eeuwse werken. Ze werken ook regelmatig met jazz- en wereldmuzikanten. (Foto © Skye Kiss)
De vier nieuwe composities, gecreëerd in 2023/2024, variëren in lengte van 11 tot 14 minuten en refereren aan het eerste kwartet, dat het album afsluit met een lengte van 19 minuten. Elk deel richt zich op specifieke elementen uit het oorspronkelijke werk, die de kern vormen van deze nieuwe stukken. De composities verkennen variaties en ontwikkelingen van het bronmateriaal, ondergaan compressie en extensie, worden zowel samengevoegd als uit elkaar getrokken. Ze zijn doordrenkt van contrasterende toonwisselingen, herhalingen, tremolo’s, variaties in klankkleur en gelaagdheid in tempo, wat zorgt voor een cyclische samenhang.
Aus der Enge opent met een compact, ritmisch jagend motief, gebaseerd op intervallen uit Strobls eerste strijkkwartet. De compositie evolueert van een bijna groovende herhaling en stapeling naar een rustiger tweede deel met hoge klanken. Altviool en cello bieden commentaar, onderbroken door stiltes, voordat het kwartet terugkeert naar een variatie op het eerste deel.
Ritmische en kleurrijke gebaren vormen de basis van Pagode. Diverse strijkstokdrukken creëren een rijk palet aan klankkleuren. De aanvankelijk duidelijk afgebakende klankblokken vervlechten zich geleidelijk tot een complex geheel.
Passagen bestaat uit elf gelijke delen in dezelfde maatsoort. Microtonale drieklanken, geïnspireerd op het eerste kwartet, dienen als uitgangspunt. Herhalingen variëren sterk in tempo en gelaagdheid, met overgangen naar glissandi. Kleurcontrasten spelen een cruciale rol, variërend van subtiel tot intens.
In Ohne Naht, dat begint in een hoog register, lijken de voorheen harmonieuze microtonale fragmenten uit Überwärts uiteen te vallen in snelle toonwisselingen. Toonloze celloklanken, gespeeld op de brug, bieden soms ondersteuning. Het stuk kenmerkt zich door herhalingen, contrasten tussen hoge en lage tonen, en verfijningen van motieven.
En dan, uit de opengescheurde mist, doemen de heldere contouren op van een pagode die oprijst uit het landschap van stokken en snaren: Überwärts.
Pagodes hebben een complexe architectuur die bestaat uit verschillende, steeds smaller wordende verdiepingen, elk met een eigen dak. De bouw van een pagode omvat vaak meerdere lagen en elementen die op elkaar zijn gestapeld, met verbindingen en scheidingen tussen de verschillende delen. Zo is ook Überwärts van Bruno Strobl opgebouwd, naar een Duits woord dat ‘omhoog’ of ‘naar boven’ betekent en in een muzikale context kan verwijzen naar stijgende melodieën of thema’s die een gevoel van verheffing of groei oproepen. De voltooiing van dit bouwwerk heeft tijd gekost, maar het resultaat is van grote klasse: een sprong naar de wolken.
Bruno Strobl: Überwärts
Koehne Quartett
Catalogue No.: AG 0030
EAN Code: 9120010288302