Slang
Bijt
Swans
Blood, Women, Roses van de project-formatie SKIN vormde het sferische voorspel dat uiteindelijk tot de New Mind in het duistere hardcore-bestaan van het Newyorkse SWANS zou leiden. Children Of God luidt de titel van het hoogtepunt in het bestaan van zanger Michael Gira en het slangen-meisje Jarboe. Sex en religie en de deïndividualisering van het personage.
Of is het werkelijk Real Love?
door C. Cornell Evers
foto’s Wim van de Hulst
OOR 12 december 1987
People get ready
The sex in your soul will damn you to hell
I will be there
When he calls my number I will be there
Let the light come in
Damn you to hell
Now save your soul
Damn you to hell
(uit: New Mind)
Het geluid dat van het podium komt is massief en van een verpletterende kracht. Zware bastonen golven log de donkere ruimte in. Achter zijn trommels gaan de armen van drummer Theodore Parsons in een trage monotonie op en neer, terwijl gitarist Norman Westberg en bassist Algis Kizys als in trance de snaren van hun instrument geselen. Achter het sampling-keyboard staat het tengere meisje Jarboe, het lange haar in ontelbare vlechtjes die als kronkelende slangen om haar hoofd dansen. Als een Medusa. Zanger Michael Gira heeft zijn kleding inmiddels bijna volledig afgeworpen, slechts een als lendendoek om het middel gedrapeerd shirt verbergt de naaktheid van het bezwete mannenlijf. Swans treedt op en doet dit als vanouds op een wijze die zowel van de leden van de groep als van het publiek het uiterste vergt. Na afloop in de kleedkamer lijkt het er even op of Michael Gira’s hart de onmetelijke inspanning die het optreden heeft gekost niet kan verwerken. Hij heeft het benauwd en klaagt over pijn in zijn borst. ‘Ons hele live-gebeuren heeft te maken met kracht, inspanning, zweet en spieren,’ vertelde hij bij een vorige gelegenheid. ‘Na afloop voel ik me altijd of ik vier uur zware lichamelijke training achter me heb. De muziek van Swans heeft te maken met een niet in woorden te omschrijven gevoel van pijn en wanhoop en ontstaat vanuit een behoefte naar extreme ervaringen, iets radicaals.’
This is my life
This is my only regret
That I ever was born
This is my sacrifice
Get out of my head
(uit: Beautiful child)
Michael is oorspronkelijk afkomstig uit Los Angeles. Voordat hij in 1980 met gitariste Sue Hanel (The State) en drummer Jonathan Kane de (toen nog) hard-core formatie Swans startte zwierf de ex-metselaar Gira rond in noise-bands als Little Cripples, Bpeople en Circus Mort. Na diverse personele wisselingen overleefd te hebben debuteerde Swans in 1982 op vinyl met een bij het Newyorkse label uitgebrachte titelloze E.P. De muziek op die plaat was nauwelijks met iets anders te vergelijken: een duivelse kakofonie van zware logge ritmes, vervormde gitaren, een schreeuwende saxofoon en het brullende stemgeluid van Gira dat rechtstreeks uit de krochten van de hel afkomstig leek. Swans produceerde rock & roll op zijn bitterst: stinkend en rot en met teksten waarin de mens als een verachtelijk schepsel door slager Gira onder het mes werd genomen en in al zijn deerniswekkendheid in de zwarte etalage van Swans tentoongesteld. Voorwaar zware kost. En dat zou de volgende jaren alleen maar erger worden.
De in 1983 verschenen debuutelpee Filth gaat verpakt in een afschuwelijk lelijke hoes vanwaar twee rijen blikkerende tanden de platenkoper moorddadig aangrijnzen. Filth is dreigend en verstikkend, de teksten tegelijkertijd abstract analytisch en agressief, gewelddadig in zekere zin. Op Filth roert Gira als een zwarte magiër in de drek van de laagste instincten van het dier dat de mens naar de opvattingen van de zanger nog altijd is. ‘Ik ook. Alleen heb ik daar geen moeite mee. Integendeel, ik treed juist op om het dierlijke in mij de kans te geven naar buiten te komen.’
Filth werd een jaar later gevolgd door de elpee Cop en de direct daarbij aansluitende E.P. Raping A Slave. Cop is de ultieme noise-uitbarsting, een extreme bundeling van emotie en energie, waaraan ook Jim Thirlwell (Foetus) in zijn vermomming van Clint Ruin een steentje bijdraagt. Hebzucht (Greed) was het volgende station waarbij Michael Gira en de zijnen op hun tocht door de duistere riolen van het menselijk bestaan halt hielden. Op deze plaat duikt Gira onder andere nog dieper in het ondoorzichtige spinnenweb van autoritaire structuren waaraan een groot deel van de mensheid zich in opperste gemakzucht koestert. Greed is evenals de daaropvolgende elpee Holy Money van een enorme logheid. Er straalt desalniettemin een zekere sensualiteit van de muziek af, iets waaraan de medewerking van Gira’s vriendin Jarboe op toetsen en vooral ook vocalen voor een groot deel debet is.
Hoe groot de invloed van Jarboe wel niet is werd vooral duidelijk met het uitbrengen begin 1987 van de elpee Blood, Women, Roses die de zangeres samen met Gira onder de naam Skin had opgenomen. Blood, Women, Roses bevat nog diverse referenties aan de logge monotonie en onverbiddelijkheid van Swans maar kent tevens elementen uit de klassieke muziek en het traditionele songwezen uit de jaren dertig en veertig. Jammer is alleen dat Jarboe op Blood, Women, Roses blijk geeft de mogelijkheden van haar eigen stem niet volledig te kunnen inschatten. Vooral in haar interpretaties van songs als Cry Me A River en The Man I Love maar ook in een eigen compositie als We’ll Fall Apart weet ze niet voldoende vocaal gewicht te leggen om te kunnen overtuigen. Het wat dunne stemgeluid van de zangeres leent zich beter voor een atmosferische song van het kaliber One Thousand Years, waarin ze zelfs iets weg heeft van een wat meer bij de tijd zijnde uitvoering van het jaren zestig-relikwie Nico. Een tweede Skin-elpee Shame, Humility & Revenge, die meer rond de persoon Michael Gira is opgebouwd, is inmiddels klaar maar moet in verband met het recentelijk uitbrengen van de Swans-dubbelelpee Children Of God nog even op de planken blijven liggen.
We are special, we are perfect
We were born in the sight of God
Our suffering bodies will suffer no more
We are children, children of God
(uit: Children Of God)
Voor velen was de muziek van Swans tot nu toe synoniem voor repeterend auditief geweld dat tegen de pijngrens aanbeukte. In dat licht gezien is het materiaal op Children Of God een verrassing. Children Of God blijkt de perfecte synthese tussen de gramschap die afvonkte van de vroegere Beëlzebub-tirades van Michael Gira en het spirituele waarvoor Jarboe tekent. Meer nog dan bij de optredens (daar is het geluidsvolume nog altijd een van de belangrijkste wapens in de strijd van Swans tegen de ontpersoonlijking van de westerse maatschappij) is de verdeelsleutel op Children Of God op evenwichtige wijze gehanteerd. Natuurlijk zijn er nog steeds adrenaline aanjagende geluidstornado’s. Maar er gebeurt meer op Children Of God, welke titel ironisch verwijst naar een nogal invloedrijke Amerikaanse sekte aan het eind van de jaren zestig en het begin van de jaren zeventig waarvan de leden het geestelijk nirwana vooral via het altaar van de vleselijke lusten probeerden te bereiken. Op Children Of God klinkt Swans meer songgericht, waarbij Gira er niet voor terugdeinst om zich in een ballad als You’re Not Real, Girl door louter een akoestische gitaar te laten begeleiden. In Real Love treedt hij zelfs zowel in vocaal opzicht als door de arrangementen volledig in het voetspoor van depressie-specialist Leonard Cohen. Een uitzondering? Absoluut niet zoals de plaatjesdraaier van de Eindhovense concertclub De Effenaar voor aanvang van een optreden van Swans merkte toen hij op last van heer Gira zijn hiphop- Adrian Sherwood knip- en plak-plaatjes bij elkaar mocht grabbelen en er een cassette van de elpee Five Leaves Left van de te vroeg overleden singer/songwriter Nick Drake over de geluidsinstallatie werd afgespeeld. Waarom? Om het publiek in een ietwat diffuse stemming te brengen, zodat ze extra ontvankelijk zijn voor de manipulatietechnieken van de heer Gira? wil ik de volgende dag van de opperzwaan weten. Hij lacht nerveus, praat langzaam en kiest zijn woorden bedachtzaam, alsof hij me niet helemaal vertrouwt. En hij rookt sigaren, de een na de ander. ‘Five Leaves Left hoort
tot mijn favorieten. Het is muziek die mijn hart doet krimpen van pijn. Prachtig gewoon. Voordat we het podium opgaan spelen we altijd eerst van dit soort dingen. Nick Drake, maar ook Willie Nelson, Woody Guthrie, Johnny Cash of Waylon Jennings. Een van de redenen is inderdaad om de rock-atmosfeer op te heffen die meestal in zo’n club hangt. We willen zo het publiek in een wat rustiger gemoedstoestand brengen, een beetje melancholiek maken. Maar tegelijkertijd is het mijn manier om de desbetreffende artiesten eer te bewijzen. Dit is de muziek waar ik zelf naar luister.’
Muziek dus om uw depressies mee van een passend soundtrackje te voorzien, begrijp ik. Hij veert op: ‘Dit is absolute onzin wat je nu zegt. Ik vind het soulful. Waarom moeten mensen tegenwoordig alles wat een beetje gevoel in zich heeft meteen als depressief karakteriseren? Ik zal je zeggen waarom. Omdat de meesten niet veel meer horen dan de jingles die de hele dag op de radio gedraaid worden. Ze zouden nu zelfs Sam Cooke depressief noemen. Belachelijk!!’
Nu mag Michael Gira zich van mij best opwinden over het gebrek aan respect dat menig grote zanger heden ten dage ten deel valt. Maar aan de andere kant: zette hij zichzelf tot voor kort ook niet enorm af tegen de traditionele aspecten van de rockcultuur waar een groot deel van de door hem bewonderde musici onder gerekend moet worden? Swans moest anders worden riep hijzelf tweeënhalf jaar geleden nog, uniek in de wereld, rauw, hard en van een expressiviteit die helemaal in tegenstelling stond met de gratie van het dier waaraan Gira c.s. hun naam ontleenden. ‘Je draagt altijd een bepaald idee uit, waarbij het ondoenlijk is om daar géén verandering in te brengen. Het is belangrijk dat je jezelf verder ontwikkelt vanuit datgene wat je eerder gedaan hebt. Ik wil het gewoon niet zo ver laten komen dat ik verveeld raak door wat ik doe. Swans was anders toen, ja, en waarschijnlijk meer extreem. Maar nooit gewelddadig zoals soms gesuggereerd wordt. Tegenwoordig zijn we zelfs religieus te noemen, toegankelijker wat betreft de muziek, met meer aandacht voor wat nu eigenlijk songs zijn. En waarom zul je vragen? Omdat ik gemerkt heb dat dat de dingen zijn die blijven hangen. Nu ben ik geïnteresseerd in de mogelijkheden van de stem en hoe je dingen kunt reduceren tot niet meer dan een gitaar en een zangpartij en dat het dan nog steeds werkt.’
Swans
Bijt
Slang
Kortom: Michael Gira had een lange omweg te gaan om tenslotte daar uit te komen waar de meesten van ons hun muzikale carrière aanvangen. Of hoe de revolutie telkens weer wordt ‘uitgevonden’. New Mind? ‘Die song heeft niets met mij of met Swans te maken. New Mind gaat over hoe mensen bepaalde dingen waarnemen, zoals de televisie. En over sex. Over het leven eigenlijk.’
Een wat al te simpele opvatting over zoiets complex als het leven, lijkt mij, maar vooruit, ieder zijn eigen invulling. Eerst de godsdienstige aspecten dan maar. Vraag: Welke relatie is er tussen Swans en religie? Beter: Waarom Children Of God? Antwoord: ‘Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in dingen die mensen gebruiken om daarmee hun eigen bestaan te ontkennen. En deze keer heb ik in diverse songs voor het onderwerp religie gekozen. Het is een tamelijk voor de hand liggende manier om een bepaalde geestesgesteldheid mee aan te geven.’
En heeft het steeds meer terrein winnende religieuze fundamentalisme, dat overal ter wereld de kop opsteekt, daar iets mee te maken? ‘Dat is inderdaad een van de redenen dat mijn interesse gewekt werd. Ik ben niet zozeer geïnteresseerd in religie alswel in het gegeven dat mensen iets nodig hebben om zichzelf in te kunnen verliezen. Ik gebruik het zoals ik eerder gebruik maakte van het thema geld. Het staat ook gelijk aan sex, aan al die dingen die iemand zijn of haar eigen individualiteit doen verliezen, hun eigen waarde als een ontvankelijk persoon. Geld, sex en religie zijn basisbestanddelen in het menselijk bestaan. Geld heb je nodig om dingen van eigenaar te laten verwisselen. Sex is een biologische noodzakelijkheid. Godsdienst heeft met spiritualiteit te maken. Of dat trouwens een essentiële noodzakelijkheid is weet ik niet.’
En de volgende halteplaats? ‘De dood!’
I will go down to the centre of the earth
And I will curl up in flames
And I will beg you, Lord
Take me in your cruel arms
Take me down home
And I will say:
‘Come into me, Lord
Come in now, come on in
Praise the Lord! Praise God!’
(uit: Sex, God, Sex)
Michael Gira zegt niet te geloven in de zogenaamde verantwoordelijkheid die hij ten opzichte van zijn publiek heeft. ‘Ik weet donders goed wat ik doe maar het is niet mijn verantwoordelijkheid dat er onder het publiek mensen zijn die eventueel datgene wat ik verkondig in daden omzetten. Mensen zouden zich eens meer moeten realiseren dat ze voor zichzelf kunnen denken. Als ik op het podium zeg dat iedereen die jonger is dan zestien zich het beste thuis de polsen kan doorsnijden en ze doen dat, dan is dat toch niet mijn zaak. Ze kunnen zelf de loop van hun leven bepalen. Ik háát die tendens waarbij iedereen gezegd wordt toch vooral voorzichtig te zijn met uitspraken op het podium. Omdat het mensen kan beïnvloeden. Mensen zijn toch geen amoeben. Ze hebben hersens. En als ze die niet gebruiken verdienen ze het niet om te leven.
‘Mijn enige verantwoordelijkheid ligt bij datgene wat ik doe. En dat wil ik zo goed mogelijk doen. Ik ben geen prediker. Ik ben geen dokter. Ik ben geen psychiater of filosoof. Ik ben wat waarschijnlijk een artiest wordt genoemd en ik probeer dingen te maken die een zekere relatie hebben met het leven dat ik leid. Anderen kunnen daar datgene uithalen wat voor hun eigen leven van nut kan zijn. Maar ik ga zeker niemand vertellen wat hij of zij moet denken en voelen. Dat zou een grote fout zijn.’
Op Children Of God is naast religie opvallend veel love aanwezig. Na de harde sex de harde liefde? ‘Ik heb nooit zo van sex gebruik gemaakt in de trant van Oh, I wanna come in your face, baby. Het had altijd meer te maken met mensen die elkaar opaten. En dat heeft niet zozeer met sex te maken als met de realiteit van het leven. Sex als voedsel.’
Fijn, smakelijk eten verder en pas op voor indigestie. Maar toch, hoe zit dat nou met die ló-óve? ‘De reden waarom is dezelfde als die bij religie. Mensen kunnen zó verliefd worden op iemand dat ze zich daar helemaal in verliezen. Op dezelfde manier als hen dat kan gebeuren met Jezus Christus. Of met Adolf Hitler. Mensen verliezen hun individualiteit, de noodzaak om hun eigen leven onder ogen te zien.’
En dat is in alle gevallen een slechte zaak? ‘Dat zeg ik niet. Misschien is het soms wel noodzakelijk. Om te kunnen overleven.’
En dan een beetje nijdig: ‘Je bent veel te filosofisch voor mij. Ik ben musicus en songschrijver. Ik ben níet geïnteresseerd in Sigmund Freud en ik ben geen Erich Fromm. Ik kan me niet voorstellen dat de mensen die in mijn muziek geïnteresseerd zijn zo diep willen gaan.’
Waarmee hij naar mijn mening zijn publiek onderschat. ‘Ik wil niemand omlaag halen. Ik denk alleen dat als je iets schrijft of een stuk muziek maakt waardoor iemands geest geprikkeld wordt, dat dat een goed iets is.’
Manipulatie? ‘Iedereen die op een podium staat houdt zich daarmee bezig. Zoniet, dan kun je er beter vandaan blijven.’
En om die reden is het noodzakelijk dat de broek uitgetrokken wordt? ‘Het was warm!’
Pardon? ‘Het was warm!’
Ja, dá-àg… ‘Het is een logisch gevolg van de show, waarbij ik meer en meer naakt word. Dat is alles. Het heeft niets te maken met mezelf etaleren. Allen maar met steeds meer naar het animale overgaan naarmate de show vordert.’
Na afloop vertelt Jarboe dat muziek maken voor haar net zoiets is als iedere keer weer opnieuw geboren worden. ‘Een heel spirituele belevenis. Net als de slang die van huid verwisselt zichzelf in feite hernieuwt.’
Voor de promotie-foto’s van Blood, Women, Roses liet ze ettelijke slangen over haar ranke lijf krioelen. ‘Een van de meest extatische ervaringen uit mijn leven.’