De publiekstrekker op het nieuwe album van Orchestre de Paris onder leiding van dirigent Pablo Heras-Casado is natuurlijk de opname van ‘Le Sacre Du Printemps’ van de Russische componist Igor Stravinsky (1882-1971). Maar het Vioolconcert No. 3 ‘Alhambra’ van de Hongaarse componist en dirigent Péter Eötvös (1944), een wereldpremière opname met op viool Isabelle Faust, mag er eveneens zijn.
Op 12 juli 2019 vond onder leiding van dirigent Pablo Heras-Casado tijdens het Internationale Muziek en Dans Festival Granada in het Alhambra de première plaats van het derde vioolconcert, getiteld ‘Alhambra’, van Peter Eötvös met Isabelle Faust als soliste. ‘Alhambra’ is geschreven in opdracht van het festival en opgedragen aan Isabelle Faust en Pablo Heras-Casado. Het stuk is geïnspireerd door deze twee musici en de architectonische wonderen van het Alhambra (Arabisch: ‘qasr alhamrā’ – Rode Paleis), een middeleeuws paleizencomplex en fort van de vroegere Moorse heersers van het koninkrijk Granada in het Zuid-Spaanse Andalusië. De vermenging van de Spaanse en Arabische cultuur, zoals geïllustreerd door het gebouw, maakt al langer deel uit van de traditie van de westerse kunstmuziek, dankzij werken van De Falla, Debussy, Ravel en anderen. Peter Eötvös heeft, naar eigen zeggen, geprobeerd iets uit zijn eigen muzikale wereld – hij wordt gerekend tot de meer experimentele componisten – aan deze traditie toe te voegen. De componist instrueert musici dat zij op elkaar reageren en op die manier een geslaagde combinatie van geschreven muziek en improvisatie tot stand brengen.
Vioolconcert No. 3 vangt aan met de mijmerende viool van Isabelle Faust. Die krijgt vervolgens weerwoord van het orkest. De dialoog die zich daarna in 23 minuten van speelse interacties ontwikkelt als de fijnzinnige ritmische patronen, repeterende bewegingslijnen en de eindeloze decoratiemotieven van bladeren op de arabesken van Alhambra, lijkt wel bedoeld als een groot voorspel op wat volgt. Als het einde nadert, de viool voor het laatst is aangestreken en het geluid zacht verdwenen, is het even stil. Dan echter wordt de draad weer opgepakt door de kwijnende fagot waarmee Stravinsky’s viering van het leven opent, want dat is waar ‘Le Sacre Du Printemps’ over gaat, de jagende dissonanten, de asymmetrische ritmes. ‘Le Sacre Du Printemps’, vaak genoemd als een van de meest revolutionaire werken van de twintigste eeuw, is heftige muziek over een jonge maagd die wordt geofferd aan de aarde. Het is een oud verhaal, dat lijkt op dat van de zoon die moest sterven aan het kruis voordat er sprake kon zijn van opstanding, nieuw leven.
Ik denk dat Stravinsky al de weg naar pop en rock aangaf, voor er zelfs maar zoiets als pop en rock was.
De Finse dirigent Esa-Pekka Salonen, die een groot bewonderaar is van Stravinsky en hem de belangrijkste componist van de twintigste eeuw noemt, zei mij ooit naar aanleiding van een uitvoering van ‘Le Sacre Du Printemps’ onder zijn leiding : “Veel critici vinden Stravinsky te moeilijk voor gewone mensen. Maar ik denk dat Stravinsky al de weg naar pop en rock aangaf, voor er zelfs maar zoiets als pop en rock was.”
Naakte onschuld
“Le Sacre Du Printemps gaat over de staat waarin de wereld zich bevond toen het modernisme werd geboren. Een dergelijke naakte onschuld is nu, in deze tijd, waarin we te maken hebben met de opmars van een rechtse politiek, met censuur en een gigantische epidemie, niet meer mogelijk. Zolang er nog geen geneesmiddel is, zullen we moeten zoeken naar een nieuw soort onschuld.” Aldus de Amerikaanse danser en choreograaf Stephen Petronio. Van hem ging in april 1993 in het Muziektheater in Amsterdam de choreografie ‘Half Wrong Plus Laytext’ in wereldpremière, op de muziek van ‘Le Sacre Du Printemps’ van de Russische componist Igor Stravinsky. Stephen Petronio doelde met zijn opmerking van drie decennia geleden op de Aids epidemie. Die heeft, hoewel nog altijd niet onder controle maar minder prominent in het nieuws, plaats gemaakt voor een andere epidemie, maar voor het overige is er sindsdien in de wereld weinig ten goede veranderd.
‘Le Sacre Du Printemps’ laat het geweld van de natuur en daarmee het leven horen, in stapelingen van akkoorden, een uitbarsting van geluid. “Ik zou willen dat mijn werk het gevoel van nauwe verbondenheid van de mens met de aarde verklankt”, zo verwoordde de componist zelf het visioen dat aan het werk ten grondslag ligt. In de woorden van Stravinsky: “Het heftige voorjaar in Rusland dat in één uur tijd lijkt te ontluiken en waarbij het is alsof de hele aarde openbarst.”
De première in 1913 in het Théâtre des Champs-Élysées in Parijs veroorzaakte een tumult zoals in de historie van de muziek nog niet eerder was voorgekomen. Het lawaai van de toeschouwers overstemde volledig het orkest. Onder de aanwezigen waren de componisten Claude Debussy en Maurice Ravel, vrienden en collega’s van Stravinsky. Terwijl Debussy nog tevergeefs probeerde het publiek te kalmeren, brulde Ravel keer op keer temidden van het gefluit en gejoel en de knokpartijen die overal om hem heen losbraken dat hij het werk “geniaal” vond. Choreograaf Nijinsky telde tussen de coulissen schreeuwend de maat om de dansers nog enig houvast te bieden, aldus het relaas van de enigszins ontgoochelde componist zelf, die toen nog niet kon vermoeden dat een eeuw later ‘Le Sacre Du Printemps’ zijn meest populaire werk zou zijn. Het is overigens niet onwaarschijnlijk dat de ophef over de uitvoering meer de choreografie van Nijinsky betrof dan Stravinsky’s compositie.
Vruchtbaarheidsriten
Opnamen van ‘Le Sacre Du Printemps’ zijn er legio en allemaal laten ze wat anders horen, afhankelijk van het orkest en vooral de man of vrouw op de bok. Zo zijn er die een meer genuanceerde aanpak hanteren, en knallen anderen er keihard tegen aan, met de nadruk op rauwe energie, jagende ritmes en schetterende blazers.
Waar de meeste dirigenten kiezen voor een combinatie met Stravinsky’s ‘Pétrouchka’, koos Leonard Slatkin in 1993 als dirigent van het Saint Louis Symphony Orchestra op het album ‘Chaos’ voor een meer conceptuele koers. Slatkin liet de rituele dans voorafgaan door een spirituele ‘Schöpfung’ van Joseph Haydn (1732-1809). Daarin wordt op dramatische wijze de overgang van chaos naar orde beschreven. Meteen daarop volgde het 25 minuten durende ‘Popol Vuh’, het laatste orkeststuk dat de Argentijnse componist Alberto Ginastera (1916-1983) schreef. ‘Popol Vuh’ is een ongewone compositie die zowel in opbouw als thematiek perfect aansluit bij de vruchtbaarheidsriten die bij Stravinsky doorklinken. De partituur is geïnspireerd op een tekst van de Maya’s over de geboorte van het leven uit de roerloze stilte, de zee van bewegingloosheid die er was voor het begin en waarin slechts de goden huisden: Tepeu, Gucumatz, Tzakol, Bitol, Alom en Quaholom.
Wie topklasse wil horen, kan overigens niet om de componist zelf heen. De opname die deze in 1960 met het Columbia Symphony Orchestra maakte, heeft tot op de dag van vandaag nauwelijks concurrentie en is in zijn intensiteit van ongeëvenaarde kwaliteit.
Iemand die eveneens genoemd moet worden is Leopold Stokowski (1882-1977), de legendarische dirigent wiens carrière min of meer simultaan liep met die van Stravinsky. Stokowski was in 1922 de eerste die ‘Le Sacre Du Printemps’ als orkestwerk in Amerika uitvoerde. Hij dirigeerde in 1930 ook de eerste uitvoering van het ballet zelf, met in de hoofdrol de legendarische danseres Martha Graham. Hij had toen inmiddels de eerste Amerikaanse opname van het werk voltooid, samen met het Philadelphia Orchestra (RCA). Stokowski wilde niet slechts de rauwe kracht van de theatermuziek benadrukken, maar ook de mystieke kracht en poëzie overbrengen, die hij in de compositie herkende. Stokowski is de dirigent die in 1940 samen met Walt Disney op weergaloze wijze de wereld van ‘Fantasia’ tot leven bracht. ‘Fantasia’ bevat de integrale Stokowski-opname van Stravinsky’s ‘Le Sacre Du Printemps’. De muziek in combinatie met de kleurrijke animatie-choreografie uit de Disney-studio’s voert de kijker in duizelingwekkende vaart naar de kleine planeet aarde. Daar ontstaat in een schitterend visueel schouwspel uit de kolkende oersoep van de elementen het leven zelf, het leven zoals dat zich ontwikkelde voordat de mens de aarde naar zijn hand zette en van haar onschuld beroofde.
Bezieling
De vraag is natuurlijk of de uitvoering van ‘Le Sacre Du Printemps’ door het Orchestre de Paris onder leiding van Pablo Heras-Casado iets toevoegt aan de ontelbare opnamen die er al zijn. Nu kan men van een compositie als ‘Le Sacre Du Printemps’ met een thematiek die van alle tijden is nooit genoeg verschillende uitvoeringen horen. Maar ook los daarvan is het antwoord een volmondig ja.
Opnamen van ‘Le Sacre Du Printemps’ kunnen nog wel eens ontaarden in een bombastische geluidsorgie, waarin het detail en de gelaagdheid van het werk ondergeschikt worden gemaakt aan effectbejag. Pablo Heras-Casado heeft Orchestre de Paris echter bewonderenswaardig in de hand en laat zowel de harmonische rijkdom als de meer ‘rockende’ aanzetten van Stravinsky’s ritueel optimaal tot hun recht komen. De dirigent leidt zijn orkest hoorbaar bezield door het eerste, hier bijzonder kleurrijke, deel dat gaat over het bidden tot en zegenen van de aarde. Daarna, in de opmaat naar het instrumentale geweld dat in de tweede helft uiteindelijk de offergave begeleidt, wordt de lust voor leven geboren en verhalen jagende orkestrale klanken van vergoten levenssappen en in naakte geilheid dansende boswezens en hoe de aarde zich dronken van bloed gulzig opent. Dan nadert onherroepelijk het einde, in een daverende, door pauken, grote trom en slagwerkpartijen gedomineerde vruchtbaarheidsdans. Tot met een laatste explosie van geluid de catharsis daar is, gevolgd door een diepe en oorverdovende stilte.
Orchestre de Paris, Isabelle Faust*, Pablo Heras-Casado – Alhambra Concerto*, Le Sacre Du Printemps
Orchestre de Paris – Harmonia Mundi Musique HMM902655 / EAN 3149020942772
Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Zo help je CCRyder doorgaan.
Met iDEAL kun je via de beveiligde omgeving van je eigen bank CCRyder waarderen.
“Eyes on the road and hands upon the wheel”