Het Masker Van De Rode Dood
Een Diamanda Galás-Trilogie
De aanval werd ingezet met The Divine Punishment en Saint Of The Pit. Met You Must Be Certain Of The Devil sluit de Grieks-Amerikaanse performster Diamanda Galás op brandende wijze de Masque Of The Red Death-trilogie af. Een voormalige operazangeres strijdt tegen de Aids-hysterie.
Diamanda. De naam spreekt van schittering. Maar ook van hardheid. Ze ís hard, 36 jaar, zangeres, performster. En ze vecht, klauwend, grommend, krijsend, als een wilde kat. Haar tegenstander is de duivel, van oudsher de vijand van de mensheid, uit op de vernietiging van de soort. You must be certain of the devil. Ze zingt het spottend, met banale doodsverachting. It’s time to recognize. No one waits for the dead man. No one but the lord of the flies.
Enkele jaren terug werd ze in avant-garde kringen ‘de nieuwe virtuositeit’ genoemd. Ze was de meest extreme onder de zangeressen die zich bezighielden met wat genoemd wordt extended vocal techniques en is dat nog steeds. Ze studeerde belcanto en vertolkte werken van Arnold Schönberg, Iannis Xenakis en Vinko Globokar. Ze werkte met orkesten als The Brooklyn Philharmonic onder leiding van Lukas Foss en de wereldberoemde New York Philharmonic. Later begon ze haar eigen muziek te schrijven. Inspiratie vond Galás in het werk van ‘meesters van de duisternis’ als Antonin Artaud en Charles Baudelaire. Teksten van de laatste vormden ook ooit de basis voor composities van Henri Duparc (1848-1933), Gabriel Fauré (1845-1924) en vooral ook Claude Debussy (1862-1918). Echter Galás trad niet in hun voetspoor. Géén mooi-zingen voor haar. Galás creëerde een eigen theater der wreedheid, spookachtig en duivels, een kolkende massa van vocaal geweld, van krijsen, gillen, hijgen, steunen, sissen, grommen en brullen, maar ook fluisteren.
Baudelaire schreef meer dan een eeuw geleden de tekst: Litanies Of Satan. Galás noemde haar eerste langspeler zo. Daarop het hysterische visitekaartje Wild Women With Steakknives. De door elektronica gedomineerde opvolger heette eenvoudig Diamanda Galás en bevatte behalve het speciaal voor het klassiek-avantgardistische festival ‘Donaueschingen’ geschreven Panoptikon tevens het indringende Tragouthia Apo To Aima Exoun Fonos (Song From The Blood Of Those Murdered), opgedragen aan al diegenen die in Griekenland onder het kolonelsbewind zijn gemarteld en vermoord.
Diamanda. Ze gaat tekeer tegen de hypocrisie en de heksenjachten in met name Amerika, gevolgen van de toenemende angst voor de virusziekte Aids. Ze weigert te praten over ‘Aids-slachtoffers’ maar heeft het over haar ‘broers en zusters met Aids’.
‘Ook al is iemand slachtoffer van de ziekte, dan hoeft hij nog geen slachtoffer van de maatschappij te worden. Vanaf dat iemand te horen heeft gekregen dat hij of zij seropositief is – en dan is het niet eens zeker dat de persoon daadwerkelijk Aids krijgt – vanaf dan heeft de toekomst alleen nog maar eenzaamheid te bieden.’
Vorig jaar werd ze nog negatief bevonden. Vandaag? Ze weet het niet. Ze moet bellen om de uitslag te vernemen. ‘Ik wil het gewoon weten, om allerlei redenen, ook al is het gevaarlijk om je te laten testen, omdat ze je naam op een lijst bijschrijven.’
Ze is moe, uitgeput door de obsessie die haar drie jaar lang Masque Of The Red Death deed leven. Eerst The Divine Punishment en Saint Of The Pit en nu You Must Be Certain Of The Devil. Een horrortrip die niets met fantasie en alles met de werkelijkheid heeft te maken. Afschuw en waanzin, in doodszangen, in liederen met teksten die ontleend zijn aan het oude testament maar ook afkomstig van Gerard Nerval, Tristan Corbière, Charles Baudelaire en Galás zelf. De werkelijkheid van Aids. Ze doorloopt alle stadia, vanaf het weten tot aan het onvermijdelijke einde, de verschrikking, het lijden, de krankzinnigheid, het afscheid van de geliefde personen en van de wereld. De gospel die de zwaar aangeslagen piano voortbrengt klinkt kermend, alsof hij eruit gewurgd wordt. The devil has designed my death and he’s waiting to be sure that plenty of his black sheep die before he finds a cure.
‘Er valt aan de Plaag niet te ontkomen’
Diamanda. ‘Laten we het niet over wanhoop hebben.’ Een krakend lachje. Het zwarte haar is strak naar achter getrokken. De donkere bril en het smoezelige zwarte colbert doen haar een straatschoffie lijken. Voor velen is Diamanda een typisch kreng. Enkele weken geleden nog, tijdens het New Music Seminar in New York, ging ze als een viswijf tegen het publiek tekeer. ‘Het is afschuwelijk maar je moet wel een bitch zijn, wil je jezelf in deze bizz staande houden. Ik heb die reputatie, ik weet het, maar niet bij mijn vrienden.’
Het idee was om met Edgar Allan Poe’s oorspronkelijke werk als uitgangspunt een trilogie te maken over de dood en de archetypische reacties op de pest, zoals die beschreven worden in het oude testament. Om de lijn vervolgens door te trekken naar de pestmentaliteit van deze tijd. Aids bakent weer de grenzen af, zoals Mozes ze al ver voor onze jaartelling aangaf in het boek Leviticus.
Wat is rein en wat onrein? In Leviticus ontbreekt elk mededogen. ‘Wanneer ook een man bij een manspersoon zal gelegen hebben met vrouwelijke bijligging, zij beiden hebben een gruwel gedaan, zij zullen zekerlijk gedood worden: hun bloed is op hen.’ De tekst wordt door het Nederlandse evangelisten-echtpaar Jenny en Lucas Goeree aangehaald om hun gelijk te bewijzen, dat homoseksuelen moordenaars met Aids zijn. Deliver me from mine enemies, heet het in het brandende sarcasme van Diamanda Galás. ‘Ze zijn als honden op zoek naar prooi. De heksenjachten zijn weer actueel. In hun opvatting is het de homoseksuele gemeenschap die de schuld is van dit alles door de perversiteit van hun seksuele gedrag. Lees Leviticus! Het is het perfecte model waarnaar lafaards zich gedragen. De hysterie zal uiteindelijk meer duisternis teweeg brengen dan Aids zelf. Mensen krijgen een hoop informatie maar weten niet wat ze daarmee moeten aanvangen. Ze zoeken een uitlaatklep en vinden die in het neerbranden.’
We don’t want you, Unclean, lying there in vomit, filth and perspiration.
‘In Florida hebben hemofilie-patiënten hun huizen tot de grond zien afbranden. Omdat er in de bekrompen geest van veel mensen geen plaats is voor mededogen.’
Vernietig wat zondig is, wis het uit. The Divine Punishment.
‘Het tweede deel, Saint Of The Pit, heeft het sterven zelf tot onderwerp. Het is een ceremonieel van de langzame dood, de doorgang naar het niets, waar geen pijn meer is.’
Saint Of The Pit is opgedragen aan Diamanda’s in 1986 op 32-jarige leeftijd overleden broer Philip-Dimitiri Galás.
Roses Blanches, tombez! Vous insultez nos dieux, Tombez, fantômes blancs, de votre ciel qui brûle: -La sainte de l’abîme est plus sainte à mes jeux!
‘Er valt aan de plaag niet te ontkomen. Iedere dag opnieuw, bij het wakker worden, is hij er. Een journalist belde me onlangs. Hij had me een jaar geleden geïnterviewd, samen met zijn vriend, die nu op sterven lag. Ik wilde hem zien en zocht hem op in het ziekenhuis. Dat was een ongelooflijke ervaring. Al die machines waaraan hij lag, zo triest, een griezelfilm die werkelijkheid was geworden. We praatten, over mijn plannen voor The Divine Punishment en over mijn zang, die ik wilde laten klinken als een fundamentalistische prediker uit het zuiden op acid. Hij sprak over de doodsscènes in La Traviata. Het was een discussie die ondanks de omstandigheden iets moois had. Hij kwam uit Kentucky. Zijn ouders, zijn hele familie, hadden hem verstoten. Ze vonden dat hij het verdiende om te sterven, omdat hij homofiel was. De enige die hij nog zag was zijn vriend. Hij kon niet telefoneren. Dat was te duur. De televisie werkte niet. Het enige dat hem nog restte, voor de maanden dat hij nog te leven had, was deze kleine ziekenhuiskamer. Ik was geschokt en begon te twijfelen. Was het wel goed wat ik aan het doen was? Hij vertelde dat zijn ouders altijd dit soort hellepreken bij zich hadden, op een cassette. Die speelden ze af in de auto. Hij was ermee opgegroeid, met deze ideeën. Hij sprak me moed in. Hij begreep precies wat ik aan het doen was en vond dat ik ermee door moest gaan. Dat heeft me enorm geholpen. Er hadden al zoveel mensen bij mij aangedrongen het hele project te laten varen, omdat ik er mijn carrière mee op het spel zou zetten. Door hem wist ik weer dat datgene waar ik mee bezig was, goed was.’
Tom Hopkins stierf enkele maanden later in Newyorks St. Luke’s Hospital. The Divine Punishment is voor hem.
Diamanda. Haar stem klinkt toornig en bitter tegelijkertijd, als ze uithaalt in Birds Of Death: Friends and lovers, the night draws near. Your eyes don’t fool her, who knows your fear.
Ze krijst: ‘LIGHTS OUT. LIGHTS OUT. LIGHTS OUT. LIGHTS OUT.’
De glamour is voorbij, het pistool ontzekerd, de haan gespannen, klaar om met scherp te schieten. Het theater van de wreedheid? Waarom creëren wat reeds daar is? ‘Een groot deel van de bevolking van Afrika zal sterven. Amerika volgt. Iedere keer als ik terugkeer in Amerika zijn er meer vrienden dood. Een hoop geweldige geesten worden vernietigd. Ik denk soms wel eens dat dit nog maar de eerste is van vele plagen. Het klinkt somber, ik weet het. Maar kijk naar het communicatie-netwerk. Mensen reizen steeds meer, verplaatsen zich in elkaars landen. Ze hebben niet dezelfde afweermechanismen tegen elkaars ziekten. En dan de biologische oorlogsvoering. Die wordt steeds meer geperfectioneerd. Er is altijd voldoende geld beschikbaar voor de ontwikkeling van nieuwe wapens, veel meer dan voor de gezondheidszorg. Dat laatste wordt zelfs steeds minder. Heb je Aids, dan kun je je in Amerika al niet meer tegen ziektekosten verzekeren en mag je ergens achteraf creperen.’
Gehuil kinkt op You Must Be Certain Of The Devil. Wanhoop, pijn, een schreeuw om aandacht, warmte. ‘Mensen worden steeds egoïstischer. Ze zijn alleen maar bang voor zichzelf. ’s Avonds zitten ze voor de tv en kijken naar beelden van iemand die Aids heeft en stervende is. Daar huilen ze dan bij en de volgende dag praten ze er met hun buren over. Oh, I saw this man on television. Wasn’t it terrible? Je moet dat Engels horen waarmee ze dan praten. Walgelijk! Ze hebben zoveel medelijden. En dát weet ik van mijn vrienden die Aids hebben, het laatste wat ze willen is medelijden. Ze willen mededogen, vriendschap, iemand om mee te praten. Het is zo goedkoop om ernaar te kijken op de televisie. Het is zo’n veilig medium, nietwaar? Het is weer eens wat anders dan de gebruikelijke series. Het is een exploitatie van de angst die mensen hebben. Ook politici spelen daar op in. De systemen in deze wereld zullen erger worden, meer extreem. Toen ik in Parijs was, hoorde ik dat daar vijftien procent op een nazi heeft gestemd. Dat is niet om te lachen. Er zijn zoveel kunstenaars en muzikanten die dingen als nazi-symbolen als een grap gebruiken. Ze weten verdomme niet eens wat er in de echte wereld aan de hand is. Ze weten niet dat wat zij als een grap zien de realiteit is. Ze denken dat wat zij doen provocerend is. Het is niet provocerend. Het is echt. Ze hebben het ook over Teenage Death en Teenage Suicide. Ongelooflijk, vind je niet?’
You who mix the wordt of torture, suicide, and death
with scotch and soda at the bar,
we’re all real decent people, aren’t we,
but there’s no time left for talk.
Let’s not chat about despair.
*Illustratie “The Masque of the Red Death” door Harry Clarke, 1919