Hedendaagse kunst in de Hermitage met “oermannen” die een vuur uit plassen

Kunstenares Helen Verhoeven (1974) is de winnares van de achtste editie van de ABN AMRO Kunstprijs. Als onderdeel van die prijs maakte zij in de Hermitage Amsterdam de installatie Schamerkat, en reageert daarin op de jubileumtentoonstelling De Schatkamer!.

door C. Cornell Evers

“Als ik ‘ja’ zeg, wordt dat dan mijn quote?” We zijn bij het eind (dat ook het begin kan zijn; het is maar hoe je haar installatie ingaat) gekomen van een, door kunstenares Helen Verhoeven enthousiast becommentarieerde, wandelgang langs Schamerkat, haar Gesamkunstwerk in de Hermitage Amsterdam. In Schamerkat reageert zij vanuit een waaier van kunstdisciplines op de naastgelegen jubileumtentoonstelling De Schatkamer!. Daarin worden topstukken uit de collecties van de Hermitage in Sint-Petersburg getoond, met de nadruk op schoonheid en creativiteit, wereldwijd en door de eeuwen heen. De vraag was of ideeën die in het verleden voor haar onvruchtbaar leken te zijn, onuitvoerbaar zelfs, soms toch vrucht kunnen gaan dragen. Ja dus. En soms gebeurt dat letterlijk, zoals in het schokkerige zwart-wit stopmotionfilmpje Dreamer waarin tientallen gekleide piemels een slapende vrouw binnendringen, waarna deze de daarop volgende zwangerschap als worstjes uitbraakt. Het surrealistische werk roept associaties op met de cultfilm Eraserhead van regisseur David Lynch. Het lichaam neemt in en spuugt uit. Het gaat ook, nou ja, zo kun je het zien, zegt de kunstenares, over “informatie opnemen en weer uitbraken, als een soort van exorcisme”. In haar werk spelen ook angsten en fantasieën uit haar eigen verleden. Ze noemt haar kinderwens, die ooit maar moeilijk in vervulling kon gaan. Maar dat was toen. Inmiddels heeft ze er twee: “En die stellen vragen.”

Schaamte en schemer
De verscheidenheid van de collecties van de Hermitage in Sint-Petersburg zette Verhoeven aan tot het maken van een eigen microverzameling van schilderijen, glas-in-loodwerken, neonkunst, textiel, keramiek, stopmotionfilm en sculpturen. In deze werken – het zijn er enkele tientallen, samen Schamerkat – verbindt Verhoeven op meerdere manieren te duiden thema’s als schoonheid, macht, vruchtbaarheid en dood met elkaar. Met de ‘woordspeling’ Schamerkat roept zij ook associaties op die, zo zegt zij, refereren aan “schaamte en schemer” en de meer donkere kanten van het bestaan. Daarnaast wijst Verhoeven met de titel op de andere kant van De Schatkamer!, die van decadentie en hebberigheid. En op de keerzijde van thema’s als macht, vrouwelijkheid, geboorte en relaties. Bij dat alles balanceert Helen Verhoeven in werk waar de levenslust en de energie van afspatten, voortdurend als een evenwichtskunstenaar tussen aan de ene kant ernst en aan de andere kant het absurde, het vreemde, het wonderlijke. Piemels spelen daarbij een vaak weerkerende rol. Net als mythologische en, ook al is zij niet religieus, bijbelse beeldthema’s.

Om op de vraag uit het begin terug te komen. Voor Schamerkat werkte Helen Verhoeven nieuwe ideeën uit, maar ook oude, zoals in het genoemde filmpje op jagende vioolmuziek van Dmitri Sjostakovitsj, waarmee zij al 25 jaar, vanaf het moment dat ze de muziek hoorde iets wilde doen. Ze werkt intuïtief, weet in het begin vaak niet wat er gaat komen, wat het resultaat zal zijn en brengt pas na afloop de lijn aan.

Zij blokkeerde het licht dat door de grote ramen in de wandelgang van de Hermitage in Amsterdam naar binnen valt met zes grote schilderijen. Daarvan draagt het eerste (of het laatste, afhankelijk van de looprichting) de titel Devil’s Dinner. Ernaast staat een eettafel, met daarop een grotesk vormgegeven bronzen duivelsbestek. Het laatste schilderij, gebaseerd op een antiek beeldje van Herakles, heet First Round, waarop drie “oermannen” met lange stralen een vuur uit plassen. Ze doen dat bezield, zoals alles in Schamerkat van Helen Verhoeven bezield is, een kleurrijke getuigenis van hartstocht, van levensdrift.

Boek Schamerkat
De publicatie bij de tentoonstelling bevat een omschrijving van het project Schamerkat, een groot deel van Verhoevens nieuwe werk, twee gedichten van Maria Barnas én een uitneembare, gesigneerde print van Verhoeven zelf. Oplage 1000.

De expositie Schamerkat in de Hermitage Amsterdam is onderdeel van de ABN AMRO Kunstprijs, waarvan Helen Verhoeven (Leiden, 1974) de achtste editie heeft gewonnen. Verhoeven studeerde aan het San Francisco Art Institute (1992–96) en aan de New York Academy of Art in New York City (1998–2001). Later volgde ze de Rijksacademie van beeldende kunsten in Amsterdam (2005–07). Werk van Helen Verhoeven was te zien op nationale en internationale solo- en groepstentoonstellingen, onder meer in het Bonnefantenmuseum, Maastricht (2018), Statements Basel, Art Basel (2018), Centraal Museum, Utrecht (2017), Manifesta Foundation, Amsterdam (2014), AUTOCENTRE, Berlijn (2013), Saatchi Gallery, Londen (2013) en Wallspace, New York (2012). Ze werkte in 2017 samen met Mario Testino voor Vogue. In 2014 maakte ze werk in opdracht van de Hoge Raad. In 2010 won ze de Wolvecampprijs, in 2008 de Koninklijke Prijs voor de Schilderkunst.

De installatie Schamerkat van Helen Verhoeven is te zien tot en met 5 januari 2020.
Hermitage Amsterdam
Dagelijks open: 10 – 17 uur
Laatste toegang: 16 uur
Adres: Amstel 51, Amsterdam