‘God is geschapen naar het evenbeeld van de mens…’
‘De meeste mensen denken dat iets wat ze niet kunnen ruiken, proeven, zien of voelen, niet tot de echte wereld behoort. Toch zal de volgende stap in de evolutie eerder een geestelijke dan een lichamelijke zijn.’ Matt Johnson ruilde de wodkafles in voor acupunctuur, vegetarisme en fruitsappen. Zijn muzikale cocktails zijn echter nog altijd explosief, zoals de recente langspeler Mind Bomb laat horen. Een diepgaand gesprek met de filosoof achter The The.
door C. Cornell Evers foto’s Wim van de Hulst, OOR 17 juni 1989
‘Als je nu begint met meditatie zul je over een jaar tegen mij zeggen: Matt, jongen, ik begrijp nu helemaal wat je destijds bedoelde.’
Hij ziet er aanmerkelijk gezonder uit dan tweeënhalf jaar geleden. Toen sprak ik hem over het Infected-project, dat bestond uit een langspeler, een fotoboek en een pretentieuze videofilm waarvoor Matt de halve wereld was rond gereisd. Hij dronk destijds wodka alsof het thee was. Hoewel ook toen uiterst coöperatief – wat dat betreft is Johnson absoluut niet de etterbak zoals hij vaak wordt afgeschilderd – deed de drank toch zijn invloed gelden. Er sprak een dusdanige agressie en betweterigheid uit zijn antwoorden dat diverse van mijn collega’s de man, na lezing van het artikel dat naar aanleiding van dat interview in OOR werd gepubliceerd, alleen maar als een erg nare figuur konden zien.
‘Mijn gedrag van toen moet inderdaad niet zo prettig zijn geweest,’ geeft het lijdend voorwerp zijn rechters van destijds in zekere zin gelijk. ‘Ik herinner me dat ik in die tijd om tien uur ’s morgens al dubbele wodka’s zat te drinken,’ vertelt een ontspannen Johnson terwijl hij met een tevreden lach op zijn gezicht zijn zesde Jumbalaya (niet-alcoholische vruchtensapcocktail) van die dag naar binnen slurpt. ‘Ik was toen behoorlijk ver heen. Afschuwelijk vind ik dat nu. Ik vind het nog steeds wel lekker hoor, om af en toe te drinken, maar ik heb een hekel aan de manier waarop ik me gedraag, als ik drink. Ik hou niet van dat gevoel, vind het onaangenaam. Dronkenschap brengt het slechtste in je naar boven. Begin je eenmaal, dan kun je na een tijdje niet meer stoppen en uiteindelijk sla je alleen nog maar onzin uit. Je begint mensen te tergen, gewoon om het tergen zelf. Door dat soort dingen had ik op een gegeven moment gewoon een hekel aan mezelf. En ik wilde Mind Bomb maken, ook een uitstekende reden om het roer destijds drastisch om te gooien.’
Volgens Matt zijn de alom geroemde langspelers Soul Mining en Infected die hij onder de naam The The maakte, met hulp van onnoemelijke hoeveelheden drank en drugs geworden tot wat ze zijn en is achteraf gezien zijn eerste soloplaat Burning Blue Soul nog de meest pure van de drie. Min of meer dezelfde karakterisering geldt voor de jaren geleden opgenomen maar nooit uitgebrachte langspeler The Pornography Of Despair, ooit door Matt bestempeld als ‘nog zwaarmoediger dan Leonard Cohen’. Deze laatste karakterisering werd lange tijd als reden opgegeven waarom The Pornography Of Despair maar niet uitkwam. Inmiddels blijkt dat de Pornography-songs al tijden terug hun weg naar de achterkant van diverse The The-singles hebben gevonden en naar alle waarschijnlijkheid zal The Pornography Of Despair zelf als zodanig nog voor het einde van het jaar in de winkels liggen. ‘Voor iemand mij met een bootleg te snel af is.’
Matt Johnson wil tegenwoordig open kaart spelen. Een drastische renovering vormde de voorbereiding hiertoe. ‘Ik had echt allerlei middelen nodig om door te kunnen werken. Als je niet meer kunt schrijven heb je een zogenaamd writersblock en daar reken je mee af door een hoop te drinken of door drugs te gebruiken. Het helpt wel, dat moet ik toegeven. Omdat bepaalde dingen echt volledig worden weggevaagd. Je hebt geen remmingen meer. Het werkte met Infected. Het werkte met de persoon die ik toen was. Ik had nooit een langspeler als Infected op kunnen nemen zonder op dit soort methoden terug te vallen. Alleen op deze manier kon ik de agressie en de intensiteit die voor die plaat nodig waren, over laten komen. Had ik tijdens de opnamen van Infected alleen maar Jumbalaya’s gedronken, dan zou Infected nooit als Infected hebben geklonken maar meer als Soul Mining.’
I KNOW!, that GOD lives in every bodies souls.
& the only ‘devil’ in your world.
Lives in the human… heart!
(uit: Good Morning Beautiful)
De grote ommekeer in de levenswijze van Matt Johnson kwam na een bezoek aan een acupuncturist. ‘Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in alternatieve geneeswijzen. Met name de oosterse geneeskunde en bijvoorbeeld taoïsme hebben mijn belangstelling, de mystieke kanten van veel culturen. Dat heb ik eigenlijk al lang, vanaf dat ik vijftien was of zo. De reden waarom ik naar een acupuncturist ben gegaan is dat ik me al sinds mijn tienerjaren altijd een beetje ziekjes heb gevoeld. Eigenlijk niet echt ziek maar wat onwel, wat down. Altijd was er dat gevoel van melancholie dat voor een soort zeurende pijn zorgt… Ik besloot een acupunctuurbehandeling te ondergaan. En geloof het of niet, het werkte… Ik dronk veel minder, maakte lange wandelingen en begon gezonder te eten. Een van de grootste stappen was het stoppen met vlees eten. De smaak en de kleur daarvan begonnen me enorm tegen te staan. Het is dood vlees en daar smaakt het ook naar. Ik begon ook met mezelf te experimenteren, door bijvoorbeeld een week lang alleen maar druiven te eten en water te drinken. Het is verbazingwekkend wat dat oplevert. De eerste twee dagen zijn behoorlijk zwaar. Je voelt je steeds heel trillerig en er is bijna continu dat hongergevoel. Daarna wordt je verstand echter vlijmscherp, als een scheermes. Je hebt enorm veel energie. Druiven bevatten in feite alles wat je nodig hebt, fructose, sucrose, alles… Het verteren van een steak kost meer energie dan het eten daarvan uiteindelijk aan energie oplevert.’
Matt kocht een oude opslagplaats, ergens in een van de buitenwijken van Londen en besteedde het eerste halfjaar aan het verbouwen daarvan. Tegenwoordig gebruikt hij het pand om er te schrijven. Tevens repeteert hij daar met zijn groep (met daarin onder anderen voormalig Smiths-gitarist Johnny Marr), de eerste in de tien jaar dat The The bestaat met wie Johnson binnenkort op een wereldtournee gaat. Het is ook in dat gebouw dat Mind Bomb werd ontwikkeld. De gemiddelde muzikant die een plaat wil opnemen zet zich in zo’n geval achter de piano of neemt een gitaar ter hand en gaat vervolgens het een en ander uitproberen. Niet echter Matt Johnson. Als voorbereiding tot wat later Mind Bomb zou worden, verschanste de The The-man zich in zijn nieuwe fort, achter een muur van boeken over filosofie en mystiek. Daaronder de Koran maar ook het Nieuwe Testament. Behalve dat hij veel las hield Matt zich ook bezig met een zelfontwikkelde vorm van meditatie. ‘Geen Transcendente Meditatie, hoewel ik daar wel in ben geïnteresseerd. Misschien ga ik binnenkort wel een cursus TM doen, voordat ik op tournee ga. Ik wil daarvoor namelijk in een perfecte lichamelijke conditie zijn. Met Infected had ik mezelf volledig opgebruikt en dat is iets wat ik echt niet meer wil.’
If the real Jesus Christ were to stand up today
He’d be gunned down cold by the C.I.A.
(uit: Armageddon Days Are Here, (Again))
Tekstueel getuigde Johnson op Infected van een diepgaande journalistieke kijk op de politieke en sociale gang van zaken in deze wereld. Daarbij legde hij een enorm sarcasme aan de dag. Tegenwoordig is Johnson meer geïnteresseerd in het grote geheel en minder in afzonderlijke situaties. ‘Vanaf dat ik aan Mind Bomb ben gaan werken heb ik geen tv meer gekeken, luisterde ik niet meer naar de radio. Ik wilde alleen maar nadenken, nadenken en werken. Daar komt bij dat ik eigenlijk wel van mijn eigen gezelschap hou. Echt waar, ik heb vaak enorme lol als ik alleen ben. Natuurlijk werkt de atmosfeer van het gebouw waarin ik werk daar wel aan mee. Het is net een oud Victoriaans huis, met allemaal houten vloeren. De omgeving waarin het staat, is heel desolaat. Veel van de gebouwen die er aanvankelijk omheen stonden, zijn inmiddels tegen de vlakte gegaan. Absoluut een spookachtige buurt. Als ik daar ben, brand ik ook altijd kaarsen. Volgens mij zijn er geesten.’
‘Met een writersblock kun je afrekenen door een hoop te drinken of door drugs te gebruiken’
Matt vertelt het verhaal van een indiaan, een geestelijk leider, die duizenden jaren geleden heeft geleefd en die zich tegenwoordig door een medium van The Spiritualist Society manifesteert met een soort poëzie die in al zijn eenvoud van enorme schoonheid moet zijn. ‘Ik heb dat materiaal gelezen. Kippenvel krijg je ervan, tranen in je ogen, zo mooi. Enorm inspirerend ook.’
Matt Johnson haalde de inspiratie voor Mind Bomb niet alleen uit de poëtische woorden van een indiaan die al enkele duizenden jaren de eeuwige jachtvelden tot zijn werkterrein rekent. Ook een eigentijdse schrijver als Vidal mag zich in zijn belangstelling verheugen en met name diens boek Armageddon? werd door de The The-man met meer dan normale aandacht gelezen. Omdat Armageddon? een felle aanklacht bevatte tegen de fundamentalistische christenen in Amerika, werd het boek daar verboden. Wat dat betreft zijn het niet alleen de ayatollahs die met banvloeken weten om te gaan. In Armageddon? strijdt de tot mens geworden zoon van God (Amerika) met de antichrist (Rusland). De plaats van het gevecht ligt zo’n 55 mijl ten zuiden van Tel Aviv. Daar zal uiteindelijk de grote scheiding plaatsvinden. Daar wordt bepaald wie naar de hemel gaat en wie voor eeuwig wordt verdoemd. ‘De fundamentalisten in Amerika zijn er vast van overtuigd dat Christus binnenkort hier weer rond wandelt en dat Armageddon nabij is. Daarbij geloven zij ook erg in de blanke suprematie. Als er al zoiets als een tweede komst van Christus bestaat, dan kwam Martin Luther King daar volgens mij dicht in de buurt. En die hebben ze ook weer gekruisigd.’
‘Religie heeft in belangrijke mate bijgedragen aan het verval van de spiritualiteit’
Met het van Infected afkomstige nummer Sweet Bird Of Truth voorspelde Matt drie jaar geleden min of meer de USA raid op het Libië van kolonel Khadaffi. De plaat was nog niet uit of het regende al bommen op Tripoli. Met dezelfde vooruitziende blik schreef Matt vorig jaar mei de song Armageddon Days Are Here, (Again), lang voor de Rushdie-affaire de sluimerende haat, die al sinds eeuwen Islam en Christendom van elkaar scheidt, op schrijnende wijze bloot legde. Ook Matt werd met de dood bedreigd, nadat hij op de Britse zender Radio 4 wat van Armageddon Days had laten horen. Hij voelde zich geroepen om een statement voor de pers op te stellen, waarbij hij ook op de toen inmiddels losgebarsten controverse rond Rushdie’s Satanic Verses inging. Achteraf betreurt hij deze daad. ‘Het moet erg gezwollen zijn overgekomen, ben ik bang. Eigenlijk was het ook stom van mij om te doen, maar je weet hoe dat gaat…. Ik was al jaren met dit onderwerp bezig. Ik wilde op Mind Bomb al mijn gevoelens en theorieën en filosofieën verwerken over wat er in deze wereld gebeurt. In dat verband was Armageddon Days een song die op een heel natuurlijke wijze was ontstaan. Er was geen enkele connectie met de Rushdie-affaire. Wat ik eigenlijk met dat statement had willen zeggen, is dat de wrijvingen waarover ik in Armageddon Days zing, al tijden bestaan. De Rushdie-affaire was in feite de katalysator die al die gevoelens, die onder de oppervlakte broeiden, naar boven heeft gehaald. Christenen begonnen moskeeën aan te vallen en moslims begonnen boeken te verbranden. Iedereen die een beetje nadenkt had deze confrontatie al lang kunnen zien aankomen. En dat terwijl er zoveel overeenkomsten zijn tussen Islam en Christendom. Mohammed zelf heeft Christus geroemd als de grootste profeet die er naast hemzelf op deze wereld heeft rond gelopen. Een ander interessant punt in deze is dat zelfs Madonna door islamitische fundamentalisten is bedreigd. Net als veel christenen beschouwen zij de clip van Like A Prayer als godslasterlijk. In hun ogen is een belediging van Christus een belediging van de Islam.
‘Alle profeten spraken min of meer dezelfde taal. Die scheiding is dan ook volkomen belachelijk en heeft meer te maken met het feit dat religie in de loop der eeuwen is verworden tot een controlerende macht. Religie, zoals die tegenwoordig bestaat, heeft niet meer te maken met datgene wat Mohammed of Jezus of Boeddha ooit hebben gepredikt. Religie heeft in belangrijke mate bijgedragen aan het verval van de menselijke spiritualiteit. Een van mijn favoriete citaten – ik weet niet wie dat heeft gezegd – luidt ook: Hij die het dichtst bij de kerk staat, is het verst van God verwijderd. Heel vaak hoor je dan het argument dat er binnen de context van een godsdienst zoveel goeds wordt gedaan. Voor mij komt het goede van de mens echter uit hemzelf. Dat heeft niets met religie te maken.
‘Ik zou eigenlijk zwart moeten zijn’
What is Evil? What is Love? What is the force that posssesses us? Zingt hij in The Violence Of Truth. Where is the beauty? Where is the Truth? Where is the force that, watches over jou? Iets verderop komt dan het antwoord: GOD is Evil! GOD is Love! GOD is the force that possesses us! GOD is beauty! GOD is Truth! GOD is the force that watches over you! God als Big Brother? Matt: ‘Dat is een interessante analogie, als je het tenminste hebt over die grote onzichtbare figuur die je straft als je bepaalde dingen doet. De theorie dat God de mens heeft geschapen naar zijn evenbeeld, slaat ook nergens op. Het is juist God die is geschapen naar het evenbeeld van de mens.’
Zelf gelooft Matt niet in een God van welke soort ook. ‘Voor mij is God een systeem van universele wetten die onder en boven alles staan. In dat systeem ben ik maar een heel klein iets, net als jij. Hoe dat bewuste systeem werkt? Uit een bananenzaadje zal nooit een sinaasappelboom groeien. Netzomin is er een God die jou straft. Dat doe je zelf. Wie kwaad doet, hem zal kwaad worden gedaan. Hij die goed doet, goed ontmoet. Jij bent het zelf die de volledige verantwoordelijkheid voor je leven draagt.’
What is it that makes us ashamed to be white, vraagt hij in dezelfde song The Violence Of Truth. ‘Ik schaam me er heel vaak voor dat ik blank ben. Kijk wat de blanken met de indianen hebben gedaan, met de aboriginals, met de bevolking van Afrika, met de planeet. Natuurlijk zijn dat soort daden niet typisch blanke daden maar ik denk wel dat de blanken meer aan de vernietiging van deze wereld hebben bijgedragen dan welk ander ras ook. Ik zou eigenlijk zwart moeten zijn.’
Hoewel hij bij sommigen misschien nog altijd als een enorme betweter kan overkomen is Matt Johnson iemand die net als wij allen worstelend door dit leven gaat en daarbij steeds zijn eigen gevoelens en waarden ter discussie stelt. Veel van zijn twijfels en vechtpartijen met zijn eigen gecompliceerde persoonlijkheid hebben op een of andere manier hun weg gevonden naar wat uiteindelijk Mind Bomb is geworden. Naast de songs waarin Matt theoretiseert en filosofeert over zaken als waarheid, geloof, macht, God en schoonheid zijn er de onwrikbaar met elkaar verbonden thema’s liefde, sex, leven en dood, waarin de zanger zich presenteert als iemand die alleen maar in uitersten gelooft, een romanticus. ‘Maar wat is de realiteit?’ zo vraagt hij. ‘Wat ik doe heeft in ieder geval met míjn realiteit te maken. Hoe leer je het onderscheid kennen tussen illusie en intuïtie? Ik weet het niet en daarom schrijf ik erover.’
Take me beyond love
Up to something above
Upon this bed, between these sheets
Take me to a happiness beyond human reach
Beyond the grasp of lust
Beyond the need for trust
Beyond the gaze of the sick & the lame
Beyond the stench of human pain
(uit: Beyond Love)
MIND BOMB VIDEO’S