S a p h o
Ze kwam uit haar geboorteland Marokko naar Frankrijk om actrice te worden maar behaalde haar eerste successen met muziek waarin ze de agressie van de new wave paarde aan de dramatiek van het chanson en oriëntaalse mystiek aan de sentimenten van Satie en de uitbundigheid van Afrikaanse ritmes. Inmiddels een vedette speelde Sapho onlangs de rol van Jenny in de Weil/Brecht-klassieker Dreigroschenoper, ze schreef haar derde roman, Un Mensonge, en nam een nieuwe langspeler op, La Traversée Du Desir.
door C. Cornell Evers OOR 29 juni 1991
Ze was de eerste vrouw die het lef had om rock & roll in oriëntaalse melodieën te drenken en is daarin nog altijd de beste. Ze is echter meer, schrijfster bijvoorbeeld maar ook: een delinquent. Zoals ze zelf ooit zei: ‘Het is maar een kleine stap, die naar een crimineel milieu. Veel collega’s van mij, als ze geen artiest waren, zouden ze absoluut over de scheef gaan. Ik ook.’
Ze had lerares of eigenlijk advocate moeten worden, zo hadden haar ouders het bedacht en om die reden was ze van Marrakech in Marokko naar Parijs gekomen. Haar studie literatuur in het begin was dan ook vooral bedoeld om haar ouders zand in de ogen te strooien. Het werd later theater, voor een tijdje, tot de rollen die ze moest spelen, haar niet meer bevielen. ‘Altijd was ik òf een jong sentimenteel meisje of een enorm loeder, een hoer. Ik had geen enkele binding met dat soort standaard-beeldvorming met betrekking tot vrouwen. Het benauwde me, ik wilde iemand anders zijn. Dingen zijn inmiddels zo veranderd dat het nauwelijks is voor te stellen dat het nog maar enkele jaren geleden is dat het bijna onmogelijk was voor een vrouw om op het podium ook tekeer te gaan, gewelddadig te zijn en sterk in plaats van alleen maar zacht en aardig, wat wij natuurlijk ook allemaal zijn, haha.’
BRECHTIAAN
Ze lacht veel, luid en uitbundig. Wie het genoegen smaakt met Sapho te worden geconfronteerd, vindt zich tegenover een enorme brok levenslust, pure energie. Hoewel ze onlangs haar terugkeer vierde in het theater, onder andere als Jenny in de Weil/Brecht-klassieker Dreigroschenoper, had ze het destijds even voor gezien gehouden. ‘Ik haatte dat kleine wereldje waar alles zo geforceerd was, zo kunstmatig, waar je de regisseur moest verleiden om aan een rol te komen.’
Ze werd haar eigen regisseur, haar eigen tekst-schrijver, begon met zingen en oogstte uiteindelijk succes. ‘Muziek is zo’n vitale expressie-vorm. Je hoeft er maar één vinger naar uit te steken en je wordt helemaal meegesleurd. Ik vond het heerlijk, vooral ook om het lichamelijke aspect, wat ik nodig had om me geestelijk prettig, om me creatief te voelen.’
En waarom rock? Omdat rock tegenwoordig theatraler is dan het theater zelf, aldus Sapho, die de meeste acteurs totaal niets vindt uitstralen, dit in tegenstelling tot rockzangers, die ‘veel van hun persoonlijkheid theatraliseren’.
Jenny was een uitdaging voor haar: door de omgeving, het theater en omdat ze de enige was in de hele cast zonder geschoolde operastem, die ook nog eens in het Frans wenste te zingen in plaats van, zoals de overigen, in het Duits. In feite was Sapho, door haar achtergrond, de enige die met recht een Brechtiaan genoemd kon worden. ‘Brecht zingen heeft weinig met opera te maken, het is allemaal heel realistisch.’ En het Frans? ‘Ik kon het niet uitstaan om iets te zingen wat ik zelf niet versta. Ik wilde geen Franse zangeres zijn die met een afschuwelijk accent Duits staat te zingen. Het werkte, omdat de regie het in zekere zin toeliet. Ik was de zangeres van een club en door mijn Frans kreeg dat een soort extravaganza mee. Het was bizar, ja, maar nog meer bizar was het feit dat de andere acteurs in het Frans praatten en in het Duits zongen. Maar het werkte, de toeschouwers vonden het prachtig.’
Nog even terug naar Brecht die ze als onderdeel van haar cultuur beschouwt. ‘Ik weet zeker dat ik door hem beïnvloed ben, omdat hij deel uitmaakt van mijn geschiedenis, van de geschiedenis van ons allemaal. Luister maar naar Talking Heads zoals ze in het begin van de jaren tachtig klonken. Er klonk iets Brechtiaans door in Talking Heads. Psycho Killer, de manier waarop zij daar met dissonanten werken, staat niet ver af van wat Kurt Weil deed. Voor mij waren Kurt Weil en Berthold Brecht in zekere zin punks. Hun teksten zijn behoorlijk nihilistisch en wreed. Dezelfde ambiance als punk.’
WAARHEID EN LEUGEN
Sapho de actrice, Sapho de zangeres en Sapho de schrijfster. Ze schreef een boek over de rockscene in New York en Parijs, Douce Violence, waarin ze stelling neemt tegen de hypocrisie en ‘modieuze afstandelijkheid’ van, wat zij noemt: de cold wave. Daarna was er Les Oubliés, over een Tunesische jongen die in conflict komt met het burgerlijk milieu waaruit hij afkomstig is, alsook met zijn geloof. Het gevolg is vervreemding, vervreemding van zijn achtergrond, vervreemding van de maatschappij. De hoofdpersoon wordt een randfiguur die in de voorsteden van Parijs met jeugdige boefjes rondhangt. In de tijd dat Les Oubliés uitkwam, jaren geleden, kondigde Sapho al aan dat ze zich in haar volgende roman wilde bezig houden met de leugen, ‘misschien wel de meest menselijke van al onze eigenschappen’.
Als kind was ze een enorme leugenaarster, vertelt ze, omdat ze onder elke vorm van gezag probeerde uit te komen. ‘Liegen werd echt een ziekte van me. Het rare was alleen dat ik een leugenaar was voor wie de waarheid het meest telde.’ Het is deze eigenschap die de hoofdpersoon in haar nieuwe roman, Un Mensonge, karakteriseert. Ieder mens liegt, zegt deze, vanaf het moment dat de mond zich voor het eerst open. Iedereen liegt, iedereen móet liegen, maar ieder individu heeft zijn of haar eigen manier van liegen. In Un Mensonge is de hoofdpersoon een acteur die de leugen gebruikt om achter de waarheid te komen. Door het verhaal heen spelen intriges, liefde en de geheimen van de kabbala. Un Mensonge is een filosofisch verhaal, opgezet als een thriller, aldus de schrijfster, die zich in deze roman beduidend minder journalistiek en afstandelijk heeft opgesteld dan in Les Oubliés. ‘Dat heeft te maken met de weg die wij allemaal moeten afleggen om uiteindelijk bij onszelf uit te komen. Misschien dat ik me ditmaal minder zorgen heb gemaakt of ik het wel goed deed, hoe ik anderen kon plezieren, en misschien dat ik daarom juist beter communiceer.’
VERLANGEN
Schrijven en zingen, voor Sapho is het verschil niet zo groot. ‘Voor mij heeft schrijven met zingen te maken. Lees je een tekst van een echte schrijver, dan klinkt het als muziek, een soort van complexe partituur, waarin je zijn stem herkent, zijn gebruik van ritme en zijn woorden. Er zit muzikaliteit in Nietzsche, zelfs vertaald klinkt zijn werk als muziek.’
Haar eigen muziek heeft zijn weg gevonden naar een binnen enkele maanden uit te komen nieuwe langspeler, La Traversée Du Desir. Er komt ook een Engelse versie, Crossing Desires. Sapho over de titel: ‘In het Frans hebben we een uitdrukking, La Traversée Du Désert, je steekt de woestijn over, je maakt een erg moeilijke periode in je leven door. Traversée Du Desir klinkt in het Frans bijna hetzelfde als Traversée Du Désert. Deze plaat gaat over Eros en Thanatos, liefde en dood.’
AIDS dus. La Traversée Du Desir is echter niet bedoeld als waarschuwing, het is geen moralistische plaat. Op La Traversée Du Desir benadert Sapho op een dichterlijke manier de dans die Eros en Thanatos al sinds mensenheugenis met elkaar dansen, een beetje zoals haar Griekse naamgenoot, die lang geleden op het Griekse eiland Lesbos vertoefde, er indertijd mee omging. Natuurlijk wil ze wel waarschuwen, ze wil niemand zien sterven, maar vooral ook wil ze met La Traversée Du Desir oproepen tot waakzaamheid, om te voorkomen dat door de ziekte het lichaam uiteindelijk weer als iets smerigs beschouwd zal worden. ‘Sterven kunnen we ook door de straat over te steken. Het verlangen is een glorieuze viering van de wereld. We moeten de wereld vieren door met elkaar te vrijen. Maar natuurlijk wel met een stukje plastic ertussen, haha.’