Violiste Amandine Beyer richtte in 2006 ensemble Gli Incogniti op. De naam verwijst naar de zeventiende-eeuwse, indertijd actieve Italiaanse Accademia degli Incogniti.
De musici van Gli Incogniti hebben bij hun repertoirekeuze, net als hun illustere voorgangers, een voorliefde voor de wat meer onbekende werken, uit heden en verleden. De nieuwste opname van het barokensemble is gewijd aan de ‘Mysteriensonatas’, ook wel ‘Rosenkranzsonaten’, van de Oostenrijkse componist en violist Heinrich Ignaz Franz Biber (1644-1704)
Vanaf maart 2022 heeft Amandine Beyer met haar barokensemble de ‘Mysteriensonatas’ live uitgevoerd met dansers van het gerenommeerde dansensemble Rosas van de Vlaamse choreografe Anne Theresa de Keersmaeker. Het is niet voor het eerst dat de violiste samenwerkt met de choreografe. Zij bracht in 2012 een alom geprezen opname uit van de ‘Sonates & Partita’s’ van J. S. Bach. Een deel daarvan vond zijn weg naar de voorstelling ‘Partita 2’, gechoreografeerd en gedanst door Anne Theresa de Keersmaeker en Boris Charmatz.
Heinrich Ignaz Franz Biber schreef zijn ‘Mysteriensonatas’ rond 1676. Ze zijn een muzikale vertaling van de vijftien Heilige Mysteriën uit het leven van de Maagd Maria. De sonates waren oorspronkelijk bedoeld om gelovigen te ondersteunen bij het bidden van de rozenkrans. Zoals de ’tientjes’ van de rozenkrans in drie groepen van geloofsgeheimen (lees: mysteries) zijn verdeeld, zijn de Mysteries van Biber onderverdeeld in dezelfde drie cycli: vijf vreugdevolle, vijf droevige en vijf glorieuze sonates.
“A rose is a rose is a rose”, citeert Anne Teresa De Keersmaeker op de website van Rosas de schrijfster Gertrude Stein.
Muziek en geometrische vormen speelden altijd een belangrijke rol in het werk van Anne Teresa De Keersmaeker, die haar eerste successen vierde met dansproducties op de minimalistische muziek van de Amerikaanse componist Steve Reich. In ‘Mystery Sonatas / for Rosa’ vinden deze karakteristieken elkaar in de vorm en betekenis van de roos. Deze bloem wordt in de kunst en literatuur van oudsher omgeven met symboliek. Ze staat vaak voor geheim en mysterie.
“Hoewel de muziek uit Bijbelse verhalen voortvloeit, nodigt ze ook uit om te dansen”, staat er te lezen op de website van dansensemble Rosas. Het is een ietwat opmerkelijke uitspraak. Alsof de Bijbelse oorsprong van de muziek eigenlijk niet te rijmen zou zijn met dansen. Er wordt in de Bijbel gedanst, en niet een keer, maar vaak en uitbundig. Het woord dansen komt in de bijbelverhalen zo’n twintig keer voor, veelal als uiting van blijdschap en vreugde. Koning David danste van vreugde, de hele reis lang, toen hij hij de ark van het verbond van Obed-Edom naar Jeruzalem bracht, zo staat er in 2 Samuël 6:14: “Vol overgave danste hij voor de HEER, slechts gekleed in een linnen priesterhemd.”
De componist Heinrich Ignaz Franz Biber waren de danspassages in de Bijbel duidelijk wel bekend. Hij verwerkte in zijn ‘Mysteriensonatas’ dansvormen als gigues, allemandes en courantes. Het werk combineert getallensymboliek met een cyclische benadering en vormt zo een rijke inspiratiebron voor een choreografe als Anne Teresa De Keersmaeker. En gedanst wordt er, niet alleen op het podium, maar ook en vooral in de muziek, uitbundig en gepassioneerd.
Rozen van verzet
In ‘Mystery Sonatas / for Rosa’ staan rozen niet louter voor schoonheid, maar ook voor verzet. Rozen hebben tenslotte doornen. De dansvoorstelling is opgedragen aan vrouwen die verzet pleegden: Rosa Bonheur, Rosa Luxemburg, Rosa Parks, Rosa Vergaelen en Rosa, de vijftienjarige klimaatactiviste die tijdens de overstromingen in België in 2021 om het leven kwam.
Dit verzet klinkt ook door in de muziek. Biber maakte in zijn sonates gebruik van de zogenaamde scordatura-techniek. Daarbij is de viool afwijkend gestemd en klinken bijgevolg de noten op de partituur anders. Maar liefst zestien verschillende stemmingen van de viool telt ‘Mysteriensonatas’. Het maakt de vijftien stukken samen tot een van de indrukwekkendste uitdagingen en meesterwerken voor viool van het barokke muziekrepertoire.
De prachtig meeslepende uitvoering van Amandine Beyer en Gli Incogniti, geboren als vrucht van het dansproject met Rosas, voegt daar een nieuwe dimensie aan toe, die van de beweging, in ruimte en in tijd. En al komt er geen stem aan te pas, er wordt gezongen in die ruimte van het mysterie. De sonates draaien als de kralen aan een rozenkrans of gebedssnoer in een oneindige en eeuwig durende cirkeldans van emoties van vreugde naar droefheid, en vervolgens de glorie. Het maakt de uitvoering van Amandine Beyer en Gli Incogniti tot niet meer of minder dan een diep inlevende muzikale ervaring van wat misschien wel de openbaring is van het geheim van de rozenkrans.
Heinrich Ignaz Franz Biber: Mystery Sonatas (Sonates du Rosaire)
Gli Incogniti, Amandine Beyer
Fotografie Amandine Beyer (c) Óscar Vázquez