De Russische componist
Igor Stravinsky (1882-1971)
is een van de geweldenaren van de
twintigste eeuw.
Muzieklabel Harmonia Mundi brengt in het Stravinsky-jaar, vijftig jaar na zijn dood, drie grote werken van de componist uit: Le Sacre du printemps (Orchestre de Paris onder leiding van Pablo Heras-Casado), Ballets Russes (Les Siècles, François-Xavier Roth) en nu dan als laatste in de trilogie Histoire du soldat (Isabelle Faust, Dominique Horwitz e.a.).
De Finse dirigent Esa-Pekka Salonen zei mij ooit over Stravinsky: “Veel critici vinden Stravinsky te moeilijk voor gewone mensen. Maar ik denk dat Stravinsky al de weg naar pop en rock aangaf, voor er zelfs maar zoiets als pop en rock was.”
Histoire du soldat past in die opvatting. Het is het oude verhaal over Faust, die zijn ziel verkocht aan de duivel, in een nieuwe, eigentijdse jas. Een verhaal over hebzucht, die van alle tijden is.
Igor Stravinsky, zwaar aangedaan door de Eerste Wereldoorlog en de Oktoberrevolutie in zijn vaderland, vond een onderwerp dat de tijd waarin hij leefde perfect weerspiegelde. De componist verkende in het muziektheaterstuk Histoire du soldat tijdens de laatste maanden van de Eerste Wereldoorlog nieuwe muzikale wegen, een persoonlijke vorm van neoclassicisme.
Het verhaal
Histoire du soldat is geïnspireerd op een oud Russisch volksverhaal uit de verzameling van de Russische Slavist en etnograaf Alexander Afanasiev en als mimodrama door Igor Stravinsky in 1917 gecomponeerd op een tekst van de Zwitserse schrijver Charles-Ferdinand Ramuz voor drie stemmen (verteller, soldaat en duivel) en zeven instrumentalisten (viool, contrabas, fagot, cornet, trombone, klarinet en percussie). Het is het verhaal van een arme soldaat die zijn ziel, belichaamd door zijn viool, aan de duivel verkoopt voor een boek waarmee hij de toekomst kan voorspellen. Nadat hij de duivel de viool heeft leren bespelen, keert de soldaat terug naar zijn dorp. Dan blijken de drie dagen die hij met de duivel doorbracht in werkelijkheid drie jaren te zijn geweest. Hij is zo lang weggeweest, dat niemand in het dorp hem nog herkent, zijn moeder niet en zijn verloofde niet, die inmiddels met iemand anders is getrouwd. De soldaat gebruikt vervolgens zijn nieuwe, voorspellende gave om grote rijkdommen te verwerven en zet dat geld in een kaartspel met de duivel in tegen zijn viool. De laatste wint weliswaar maar laat de soldaat de viool stelen. De soldaat weet dan de zieke prinses te genezen, en mag haar als beloning huwen. Helaas, nog altijd niet tevreden en op zoek naar meer, vertrekken de soldaat en de prinses uit het koninkrijk en gaan zo tegen de afspraken met de duivel in. Die stuurt de soldaat op de klanken van een honende overwinningsmars richting hel.
De uitvoering
Voor deze opname van Histoire du soldat zijn de, door violiste Isabelle Faust uitgenodigde, musici de uitdaging aangegaan om instrumenten in te zetten zoals die werden gebruikt in de tijd van Stravinsky. Het werk laat zo in alle facetten zijn ware persoonlijkheid en originele kleuren horen, scherp zoals oorspronkelijk bedoeld, een bijtend commentaar op de tijd waarin het ontstond. Er speelt hier een keurkorps, te beginnen met Isabelle Faust (Stradivarius, bouwjaar 1704), en verder Lorenzo Coppola (klarinetten, 1906 & 1918), Javier Zafra (fagot, 1910), Reinhold Friedrich (cornet, 1915), Jorgen van Rijen (trombone, 1927), Wies de Boeve (contrabas, 1748) en Raymond Curfs (percussie, 20ste eeuw). Het zijn stuk voor stuk geweldige instrumentalisten, maar de waarlijk echte ster is de in Duitsland woonachtige, Franse toneelspeler en schrijver Dominique Horwitz, die alle gesproken rollen vertolkt, de verteller, de soldaat en vooral de vals schmierende duivel met krassende viool. De acteur schakelt moeiteloos tussen de verschillende personages en brengt ze met een uitgebreid arsenaal soepele microfoon-, en ademhalingstechnieken en ondersteund door de spectaculair spelende musici ook ‘visueel’ tot leven. Luisteren wordt hier tot zoveel meer dan louter horen. Een bijzondere ervaring.
Histoire du soldat is in deze uitvoering gekoppeld aan twee minder bekende pareltjes van de componist, het sfeervolle Élégy voor solo viool (Isabelle Faust) en het dynamische Duo Concertant voor viool (Isabelle Faust) en piano (Alexander Horwitz).
Naast de Franstalige is er ook een Duitstalige en Engelstalige versie van Histoire du soldat.
Stravinsky: Histoire du soldat – Isabelle Faust, Dominique Horwitz e.a.
Harmonia Mundi