Zvuki Mu’s

Krankzinnige
Kremlin-Rock

Tot een jaar geleden werd de Moskouse undergroundformatie Zvuki Mu door de officiële Russische media als ‘controversieel’ bestempeld. Nu, enkele buitenlandse tournees en een platencontract met een westerse maatschappij rijker, wordt het geesteskind van waanzinzanger en poëet Peter Mamonov en bassist Aleksander ‘Sacha’ Lipnitski in het thuisland als ‘legendarisch’ geroemd.

door C. Cornell Evers 3 juni 1989

Het was eigenlijk louter toeval dat de Nits tijdens hun recente bezoek aan de Russische hoofdstad in aanraking bracht met de meest succesvolle popgroep ter plaatse. Een dag voor hun eigen Moskou-concerten werden de Nederlanders ’s avonds meegetroond naar een klein theater, om daar een Russische band aan het werk te zien: Zvuki Mu. ‘En dat was redelijk indrukwekkend,’ herinnert Nits-zanger Henk Hofstede zich. ‘Het was heel erg Joy Division. Eigenlijk nog meer Joy Division dan Joy Division was. Die taal, Russisch, past volgens mij ook veel beter bij dat soort muziek dan het Engels. Ze hadden alleen een aantal problemen. Russische bands moeten meer kunnen spelen. Je ziet en hoort gewoon dat ze niet veel optreden. Ongeacht wat voor soort muziek ze maken missen ze een aantal vaardigheden. En er zijn de technische problemen. Middenin dat concert stortte bijvoorbeeld de hele PA in elkaar. Een gegier en een gebrul en het hele optreden eindigde in een chaos, met militairen op het podium en de zanger die kronkelend op de grond lag, temidden van piepende en knarsende speakers. Dat was eigenlijk een prachtige performance maar wel het gevolg van een PA die door en door rot was.’

Hij beschouwt de vergelijking met Joy Division als een groot compliment. Toch zijn er enorme verschillen aan te duiden, zo meent de 36-jarige baardige bassist Aleksander Lipnitski. Samen met zanger Peter Mamonov vormt hij min of meer de artistieke spil van Zvuki Mu. De andere groepsleden zijn organist Pavel Notin, gitarist Alexej Bortnitchuk en drummer Alexej Pavlov. ‘Onze muziek is niet zo concreet als die van Joy Division was. Alles wat Joy Division heeft gedaan is in feite één song. Die was erg interessant en ging erg diep maar bleef één song. Zvuki Mu speelt beduidend meer songs. Ons werk wordt ook gekenmerkt door verschillende perioden. Een ander verschil is dat als je één concert van Joy Division had meegemaakt, hoe goed ook, dan was dat genoeg. Ook in dat opzicht is Zvuki Mu anders. Er zijn heel veel mensen die echt al onze concerten proberen bij te wonen. Omdat wij op het podium met een soort theater bezig zijn, dat iedere keer weer anders is, zelfs als we twee optredens op een dag doen.’

Onlangs kwam bij het Opal-label van Brian Eno een door de geluidskunstenaar zelf geproduceerde langspeler van Zvuki Mu uit, zonder overdubs in één keer live opgenomen in de Gostele radiostudio van Moskou. ‘Hij had natuurlijk ook kunnen kiezen voor een aanpak met allerlei klankexperimenten, zoals hij dat in het verleden heeft gedaan met Robert Fripp en Jon Hassell. Hij wilde het echter anders. Onze manier van werken was voor hem sowieso al moeilijk te begrijpen en dat is, denk ik, een van de redenen waarom hij voor de meest eenvoudige manier heeft gekozen. Ik denk dat hij daarin gelijk heeft gehad.’

AGRESSIE
De live-aanpak van producer Brian Eno draagt er toe bij dat het bijtende karakter van de Zvuki Mu-pop op deze dubbelelpee optimaal tot zijn recht komt. Gemakkelijk is de muziek niet, zeker niet naar westerse maatstaven gerekend. De voordracht van zanger Peter Mamonov is van een poëtische krankzinnigheid, terwijl in de arrangementen een behoorlijke dosis psychedelica maar ook jazz en Russische traditionele muziek zijn terug te vinden, vaak in een bijna onherkenbare gedaante. Bizarre sfeer- en tempowisselingen dragen bij aan een vorm van theatrale vervreemding, met de nadruk op de emotionele kanten. Als totaal heeft de muziek iets enorm vechtlustigs en volgens Lipnitski is dat typisch Russisch. ‘Alle onafhankelijke cultuur in de Sovjet-Unie is controversieel. Dat is een traditie die tot ver voor de revolutie teruggaat. Je kunt dat een slechte traditie noemen maar dat is het eigenlijk niet. Je bent jong en dan vecht je tegen je culturele vijanden. Daarbij kun je verliezen maar het is natuurlijk de bedoeling dat je wint, omdat je daardoor sterker wordt. Kijk maar naar Vladimir Vysotski (legendarische Russische protestzanger – CCE) of Tarkovsky. De andere kant van de medaille is dat geniale kunstenaars als bijvoorbeeld Van Gogh of Renoir het in Rusland niet hadden gered. Hun karakter was te weinig agressief. Hetzelfde geldt eigenlijk voor Brian Eno. Ik vroeg hem een tijdje terug of hij enig idee had hoe zijn carrière verlopen zou zijn als hij in Rusland was geboren. Hij antwoordde dat hij zich geen carrière als kunstenaar in Rusland kon voorstellen. Mensen als Brian Eno die vol zitten met kunst, vol met ideeën, die willen geen tijd verspillen aan het vechten met dwazen.’

Lipnitski noemt intolerantie als een van de karakteristieke kenmerken die tot voor kort het cultuurbeleid in de Sovjet-Unie bepaalden. ‘En dat heeft voor een groot deel te maken met het onderwijs dat echt rampzalig is te noemen. Aan sommige dingen, zoals discipline, heel belangrijk voor het Sovjet-leger, wordt behoorlijk wat aandacht besteed. Daar blijft het echter bij. Om die reden worden de posities waar de beslissingen op cultuurgebied worden genomen, vaak bezet gehouden door mensen die absoluut geen benul van cultuur hebben en die totaal onbekend zijn met bijvoorbeeld datgene wat zich in de moderne kunst in het Westen afspeelt. Voor hen is het enige waardevolle in de cultuur datgene wat uit het verleden komt. De moderne tijd levert volgens hen niets zinnigs op en over de toekomst denken ze liever niet na. Dat is echt een probleem. Voor die mensen gaat muziek niet verder dan Tsjaikovski, Bach, Beethoven en Verdi. Ja, inmiddels beginnen ze door te krijgen dat wat Vysotski deed muziek was. Maar toen Vysotski nog leefde zaten ze hem op alle mogelijke manieren dwars en verhinderden ze hem regelmatig om op te treden. Hij mocht geen platen maken. Dat had met intolerantie te maken, met typisch Russisch idioot gedrag.’

Zvuki Mu heeft zich altijd op alle mogelijke manieren verzet tegen de beperkingen van de culturele bewegingsvrijheid, niet om als een geëngageerde band tegen politiek onrecht te strijden maar juist om mensen duidelijk te maken dat kunst niet de plaats is waar meningsverschillen moeten worden uitgevochten. ‘Kunst heeft niets politieks,’ meent Lipnitski. ‘Wij vochten voor een politieke overtuiging die de politiek uit de kunst wilde halen. Ik weet dat dit voor mensen uit het Westen moeilijk te begrijpen is maar zo is onze realiteit, dat we een politieke strijd moeten strijden om juist los van de politiek te kunnen komen.’

LICHTZINNIG
Tijden veranderen en tegenwoordig worden de concerten van Zvuki Mu niet meer geboycot. De band kan spelen waar ze wil, op elk podium dat in de Sovjet-Unie beschikbaar is. De krant van de officiële jeugdbeweging maakt zelfs melding van ‘de legendarische formatie Zvuki Mu’. ‘Dat is wel een groot verschil met twee jaar geleden. Toen was ik behalve bassist ook nog de manager van Zvuki Mu. We hadden destijds nogal eens problemen als rock-clubs ons uitnodigden. Nu is alles fantastisch! Nog enkele jaren en Mamonov danst in het Kremlin. Rock around the Kremlin, haha.’

Wie mocht denken dat Lipnitski wel een groot aanhanger zal zijn van de populaire voormalige partijchef van de Russische hoofdstad Boris Jeltsin, die veel snellere hervormingen wil doorvoeren dan de Russische baas Gorbatsjov, die vergist zich. ‘Door zijn manier van denken is Jeltsin een extremist. En ik ben een rockmuzikant en zou dus eigenlijk een extremist moeten zijn. Ik weet echter dat in het geval van zo’n groot land als Rusland de veranderingen niet te snel moeten gaan. Iedere nieuwe stap moet weloverwogen worden. Boris Jeltsin is een erg sympathieke man, die echter levensgevaarlijk kan worden als hij regeringsmacht krijgt. Ik weet zeker dat geen land in het Westen een man als Jeltsin een bestuurlijke functie zou durven toevertrouwen. Voor een professional is hij mij veel te lichtzinnig. Jeltsin heeft een grote fout gemaakt door de conservatieve elementen in de partij uit te dagen, juist tijdens de oktober-herdenkingen. Iedere partij heeft zijn eigen discipline. Zonder discipline ben je geen professioneel politicus. Als je bas speelt ben je een onderdeel van de ritmesectie en speel je met andere muzikanten samen. Wil je avant-garde maken, dan zul je in een andere groep moeten spelen. Of alleen verder gaan. Jeltsin speelt alleen. Wil je avant-garde spelen, dan moet je erg cultureel zijn ingesteld. En dat is hij zeker niet.’

Lipnitski ziet Zvuki Mu als deel van een traditie die eerder de grote Russische schrijver Dostojevski voortbracht. Hij noemt in dit geval de maximalistische levenshouding die volgen hem zo typisch Russisch is. ‘Zelfs onze beste rockmuzikanten hebben altijd nog iets ongetemds over zich, iets wilds. Wildheid en pijn liggen in de Russische traditie dicht bij elkaar. Zelfs Dostojevski schreef naar mijn gevoel een soort literatuur die iets ongetemds had. Peters teksten sluiten daar wonderwel bij aan. Zoals hij schrijft komt hij dicht in de buurt van Vysotski, die naar mijn gevoel de aartsvader van de Russische rock was. Zijn teksten waren zo agressief en tegelijkertijd zo vol Russische poëzie. Een cocktail die zo typisch Russisch is dat veel westerlingen moeite hebben die te begrijpen.’

Met het minder worden van de repressie zal ook de pijn verdwijnen waaruit Zvuki Mu de inspiratie put. Zal Zvuki Mu in deze nieuwe wereld kunnen overleven? ‘Ik denk dat onze stijl wel wat zal veranderen. Maar is dat niet inherent aan rock & roll? De leiders van nu zijn Peter Gabriel en Brian Eno, erg aardige en beleefde mensen. Waarschijnlijk worden wij ook wat aardiger. Deze veranderingen zullen echter heel natuurlijk zijn. Twee jaar geleden beefde de hele wereld nog van angst voor de militaire parades op het Rode Plein. Die zijn er niet meer. De tijd van spierballen is voorbij.’