Een kunstmarkt van formaat, waar niet alleen wereldberoemde werken – al dan niet afkomstig uit de vaste collectie – zijn te zien, maar ook steeds wisselende tentoonstellingen en installaties. Dat is het Stedelijk Museum Amsterdam, internationaal bekend als instituut voor moderne en hedendaagse kunst en vormgeving.
Het tentoonstellingsprogramma combineert gevestigde namen met experimentele makers, vaak jonge kunstenaars. Zo ontstaat een dynamisch geheel waarin bezoekers voortdurend worden verrast. Een route door het museum laat zich zelden volledig plannen: een onverwachte hoek, een andere trap, en plotseling doemt kunst op die de toeschouwer raakt en ontregelt.
Dit overkwam mij recentelijk. Ik bezocht het Stedelijk voor ‘Skin to Skin’ van de Noorse kunstenaar Sandra Mujinga ((1989, Goma, Democratische Republiek Congo), in de toelichting omschreven als “haar meest ambitieuze werk tot nu toe”. En stuitte bij toeval op de video-installatie ‘Drama 1882’ van de Egyptische kunstenaar Wael Shawky (1971, Alexandrië, Egypte).
Voor ‘Skin to Skin’ transformeerde de kunstenaar de kelderruimte van het Stedelijk Museum tot een zogenaamde “twilight zone”. Geluid, licht, spiegels en sculpturen roepen er een “buitenaardse wereld” op, bevolkt door 55 identieke figuren. Door hun fysieke vormen in serie te plaatsen onderzoekt Mujinga herhaling als strategie, onder meer “in relatie tot camouflage”. Op het eerste gezicht lijken de wezens hetzelfde, maar hun aantal roept ook vragen op: zijn ze werkelijk identiek, of zien we telkens een nieuwe transformatie van één lichaam?
De titel ‘Skin to Skin’ verwijst naar thema’s van aanraking, lichamelijkheid en gelaagdheid. “Skin” staat daarbij niet alleen voor menselijke huid, maar ook voor oppervlakken van sculpturen en de wisselwerking met licht en spiegels, die samen een alternatieve werkelijkheid oproepen.
Metaforisch onderzoekt de installatie herhaling en duplicatie van lichamen. Het onderscheid tussen individuen vervaagt, waardoor vragen ontstaan over identiteit, kopie en transformatie. Relationeel benadrukt het werk verbondenheid en het wegvallen van afstand tussen lichamen of entiteiten, met een collectief of nieuwe levensvorm als mogelijke interpretatie.
De sculpturen zijn vervaardigd uit 550 meter dubbelgebreide meubelstof Arda, ontworpen door het Zweedse ontwerpduo Front voor Kvadrat. Het is een textiel dat natuurlijke structuren en kleuren nabootst. Licht en geluid, beide door Mujinga gecomponeerd, veranderen continu de perceptie van de ruimte: fluctuerend groen licht vervormt huidtinten en texturen, terwijl elektronische klanken een sfeer van vervreemding en tijdsvervorming moeten oproepen. Spiegels tonen en breken reflecties en verstoren zo de identiteit van de sculpturen en daarmee de continuïteit van hun zichtbaarheid.
Met haar installatie nodigt Mujinga uit tot reflectie op thema’s als camouflage, replicatie, identiteit en de positie van lichamen in publieke en digitale ruimtes, met nadruk op het spanningsveld tussen gezien worden en onzichtbaarheid.
De kunstenaar richt zich hier expliciet op de positie van zwarte lichamen, “de systematische over- en onderwaarneming van zwarte mensen”. Wanneer wordt iemand werkelijk gezien? Wanneer blijft iemand onzichtbaar? In Skin to Skin positioneert Mujinga het lichaam als sleutel tot deze vragen. Ze benadrukt daarbij dat volledige zichtbaarheid vaak verbonden is met macht en controle. Tegelijkertijd kan onzichtbaarheid ook bescherming en kracht bieden.
Bovenstaande is de theorie; het uitgewerkte idee dat leidde tot ‘Skin to Skin’. Wie echter de kelder van het Stedelijk binnengaat, ziet zich op de eerste plaats geconfronteerd met wat lijkt op een zwijgend leger van wachters. Associaties met ‘Het Terracotta Leger van Xi’an’ uit de Qin-dynastie (3e eeuw v. Chr.) dringen zich op: net als dat beroemde leger vormen Mujinga’s figuren een indrukwekkende, stille macht die zowel bescherming als dreiging uitstraalt.
Een ander beeld dat zich aandient, is dat van de ‘Abakans’ van de Poolse kunstenaar Magdalena Abakanowicz (1930 – 2017): monumentale textiele sculpturen van natuurlijke materialen als sisal en wol, waarmee de kunstenaar in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw organische, sculpturale vormen creëerde die deden denken aan huid, weefsel en organen. Een aantal ervan was onlangs nog te zien in het Textielmuseum in Tilburg. Daar, in het halfduister opgesteld, riepen de indrukwekkende textiele sculpturen een wereld op van mysterie en sjamanisme, die uitnodigde tot kalmte en vrede, en waarin onenigheid en oproer werden gevolgd door verandering.
Een grote kracht in de opstelling van de ‘Abakans’ van Magdalena Abakanowicz in Tilburg was de stilte. Deze liet de bezoeker vrij tot eigen associaties en interpretaties. Deze ontbrak bij ‘Skin to Skin’. Stilte is een zeldzaamheid geworden – ze lijkt ons massaal te beangstigen, bang als we zijn overgeleverd te worden aan onszelf.
‘Skin to Skin’ wordt gedomineerd door een elektronische soundtrack, die de bezoeker samen met het fluctuerende groene licht, bewust of onbewust, in een bepaalde mood dwingt. De opstelling zou nog veel krachtiger zijn geweest als het leger sculpturen in zijn zwijgzame aanwezigheid omgeven zou zijn door stilte, met slechts de weerklank van de voetstappen van een bezoeker, een zacht gefluisterd woord of gesprek.
Portret van een revolutie
Niet zwijgzaam – integendeel – zijn de legers van opstandelingen en onderdrukkers in de hogerop in het museum gepresenteerde video-installatie ‘Drama 1882’ van de Egyptische kunstenaar Wael Shawky.
‘Drama 1882’ is een grootschalig, meerlagig werk over macht, geschiedschrijving en beeldvorming, waarin de focus ligt op de Urabi-revolutie in Egypte (1879-1882) en de gewelddadige onderdrukking ervan door de Britten. In 1882 werd deze revolutie neergeslagen. Egypte bleef tot ver in de 20e eeuw onder Britse invloed; pas in 1956 eindigde deze overheersing definitief. Het is een geschiedenis die tot op heden zijn sporen in het gebied nalaat en doorwerkt tot in de werkelijkheid van nu.
Wie is een held, wie een vrijheidsstrijder en wie een terrorist? En vooral: wie bepaalt dat? ‘Drama 1882’ laat zien dat het vaak de heersende macht is die bepaalt welk verhaal wordt verteld, en vooral ook hóe het wordt verteld. Shawky houdt met ‘Drama 1882’ niet alleen een spiegel voor aan het verleden, maar ook aan het heden.
‘Drama 1882’ als portret van een revolutie is een fascinerend werk, gepresenteerd als een slowmotionopera, gezongen in klassiek Arabisch en gekenmerkt door een verrassende stapeling van elementen en invalshoeken uit beeldende kunst, videokunst, muziek en choreografie – alle van hoog niveau. Met een cocktail van geschiedenis, speculatie en fictie biedt het een totaal nieuw perspectief op de historische gebeurtenissen van die tijd en op thema’s als macht, kolonialisme en identiteit. Een indrukwekkende ervaring.
Sandra Mujinga – ‘Skin to Skin’, tentoonstelling t/m 11 januari 2026
Wael Shawky – ‘Drama 1882’, tentoonstelling t/m 26 oktober 2025
