Met zijn soepele stem en onweerstaanbaar charisma is de Senegalese popster Youssou N’Dour de meest tot de verbeelding sprekende vertegenwoordiger van het Nieuwe Afrika. Een gesprek met de Kroonprins van de Afrikaanse muziek.

door C. Cornell Evers OOR 19 september 1992

This is Youssou N’Dour
Calling all Africans
Asking you to share ideas and develop a consensus
To pool your resources and work together
Without regard of borders

Hem ‘een god’ noemen, zoals een groot landelijk ochtendblad deed, gaat wat ver. Toch heeft de man, die onlangs in het Amsterdamse Paradiso gehuld in traditionele kledij zingend en dansend zowel zijn begeleidingsgroep als het in grote getale toegestroomde publiek tot groot enthousiasme wist te brengen, onmiskenbaar de uitstraling van een leider, een bezield leider. Youssou N’Dour (33) laat de stem horen van een hele nieuwe generatie van jonge Afrikanen, die zich met een duidelijk besef van eigen kracht en tradities op de toekomst richten, een toekomst in vrijheid, zonder armoede, zonder uitbuiting en zonder de noodzaak de hand op te houden voor het paternalistische westen. Deze jongeren nemen trots het lot in eigen handen en wensen zich niet langer te laten ringeloren door corrupte politici en dictators. Onder andere daarover zingt Youssou N’Dour op zijn nieuwe CD, Eyes Open, en tijdens optredens die keer op keer het universele karakter van zijn ‘wereld’-muziek benadrukken.

You heads of state
Just because you lead a nation doesn’t mean
You own everything in it
True leaders love their countries

‘Als je naar Eyes Open luistert, hoor je niet alleen mij, maar miljoenen en miljoenen mensen,’ zegt hij. ‘Ik zie mijzelf als een soort ambassadeur van een nieuw Afrika.’

Uit bijna iedere andere mond zouden dergelijke woorden hoogdravend klinken. Youssou N’Dour is echter de bescheidenheid zelve, een en al goedlachse vriendelijkheid, iemand die de arrogantie van de onzekerheid waaraan de gemiddelde popster lijkt te lijden niet nodig heeft. Youssou N’Dour, de zanger uit Senegal die als geen ander in staat geacht moet worden de taak op zich te nemen, die sinds het overlijden van Bob Marley door geen enkele muzikant uit een derde wereld-land is ingevuld, is er voor zijn publiek en niet andersom.

Muziek heeft de kracht om de wereld positief te kunnen veranderen. Youssou N’Dour gelooft heilig in deze stelling. In 1988 tijdens de Human Rights Now! Tournee stond hij op de podia van de wereld zij aan zij met Sting, Bruce Springsteen, Tracy Chapman en zijn grote vriend Peter Gabriel, om te strijden tegen het onrecht dat mensen wordt aangedaan. Youssou vindt de wereld in veel opzichten nog altijd onrechtvaardig. En hypocriet. Hij noemt het voorbeeld van grote farmaceutische bedrijven die medicijnen, waarvan de ontwikkeling nog in een experimentele fase is, in derde wereld-landen testen. Als deze zelfde medicijnen, onder andere voor de strijd tegen AIDS, vrij worden gegeven voor productie, zijn ze evenwel vaak niet beschikbaar voor de mensen op wie ze eerder zijn uitgeprobeerd. Te duur! ‘Dat is de wereld. Ik kan daar erg bedroefd over zijn.’

Respect, daar gaat het om, vindt hij. ‘Mensen moeten leren luisteren. Mensen die luisteren, hebben meer respect voor Afrika en zijn bewoners. Wij leven anders, maar zijn daarom niet minder. Voor ons is het familieleven erg belangrijk, de warmte en het vertrouwen die wij van elkaar krijgen. Ik leef met heel veel mensen samen in een gemeenschap en iedere keer als ik weer in Dakar kom, geven deze mensen mij iets dat belangrijk is voor mij en voor mijn werk. De mensen in Afrika zijn spontaan en hartelijk, zo heel anders dan hier. Ik vind het systeem hier afschuwelijk. Jullie zijn erg georganiseerd maar vergeten vaak te leven, om anderen te geven.’

Youssou N’Dour is in alle opzichten een veelzijdig talent. Na de succesvolle productie van zijn vorige plaat Set door Michael Brook – maatje van Brian Eno – zat hij dit keer zelf aan de knoppen, geholpen door Habib Faye en Jean-Philippe Rykiel. ‘Ik was erg tevreden met de manier waarop Michael Brook Set had geproduceerd. Ik hou van zijn aanpak. Hij toonde duidelijk respect voor mijn ideeën en liet de muziek zo authentiek mogelijk klinken. Na Set maakte ik zelf een groei door. Ik kreeg meer zelfvertrouwen en besloot ditmaal zelf de productie te doen. Daar komt bij dat de opnamesessies in Afrika waren, zodat ik mij omgeven wist door mijn eigen wereld en door mijn familie, wat een enorme stimulans was.’

Eyes Open geeft een opmerkelijk helder inzicht in de gedachten en opvattingen van Youssou N’Dour, de mens en de artiest. Een voorbeeld is Live Television waarin hij een pleidooi houdt voor het betreffende medium als spiegel op de wereld. Tegelijkertijd zet hij zich in Live Television echter af tegen de verdraaiing van de feiten waar de makers van televisieprogramma’s over de hele wereld zich schuldig aan maken. ‘Televisie betekent macht – het is een belangrijk medium – maar soaps als Dallas zetten de bevolking in minder ontwikkelde landen een beeld voor dat hun idee van de werkelijkheid enorm vertroebelt. Ik prefereer dingen die echt zijn.’

Wie live-televisie koppelt aan Afrika, ziet onherroepelijk beelden van hongerende mensen, van geweld, van waanzinnige oorlogen. Het zijn beelden die onmiskenbaar tot de werkelijkheid van Afrika horen. Tegelijkertijd geven ze echter een bijzonder eenzijdige indruk van dit continent. Het kan anders, positiever en meer genuanceerd, vindt Youssou N’Dour. ‘Laat de rest van de wereld zien hoe wij leven in Dakar, in Abidjan, zodat mensen iets meer begrijpen van onze manier van leven, zodat ze zien dat wij niet onderontwikkeld zijn. Afrika is bijzonder rijk, als het gaat om gemeenschapsleven, cultuur en spirituele zaken. Zelfs in wetenschappelijk opzicht kunnen wij een belangrijke rol in de wereld spelen. Als het westen hulp wil bieden, is het belangrijk om ook de Afrikaan zelf te horen. Hulp moet geboden worden om sociale redenen. Als daar allerlei voorwaarden aan zijn verbonden, dan is het misschien beter om die hulp maar te laten zitten. Dan zullen we het zelf doen, met de jonge mensen van Afrika, die de afgelopen twee jaar meer en meer hun stem op straat hebben laten horen. Afrika verandert, langzaam, maar het verandert. Steeds luider klinkt de roep om democratie. Er zijn dictators afgezet en verkiezingen georganiseerd. Mensen weten dat zij zelf de macht hebben om te beslissen wie er regeert.’

Change your thinking
Come together, New Africa
Work together
Keep on working, for Africa