Het oratorium ‘Il Martirio di Santa Teodosia’ van Alessandro Scarlatti is een drama over leven, liefde en dood, dat zich afspeelt in het vierde-eeuwse Romeinse rijk, maar in zijn thematiek van alle tijden is.
De Italiaanse barokcomponist Pietro Alessandro Gaspare Scarlatti (Palermo, 2 mei 1660 – Napels, 24 oktober 1725) verwierf vooral bekendheid met zijn oratoria, cantates en (Napolitaanse) opera’s. Hij was de vader van Domenico en Pietro Filippo, eveneens componisten.
‘Il Martirio di Santa Teodosia’ vertelt het verhaal van de achttienjarige Teodosia, die liever dan te trouwen met Arsenio, de zoon van de Romeinse gouverneur, haar leven aan God wijdt. Het verhaal is losjes gebaseerd op leven en dood van de heilige Theodosia van Tyrus. Volgens vroeg-christelijke historici was zij een jong meisje uit Caesarea dat er hartstochtelijk naar verlangde om als martelaar voor het christendom te sterven. Ze werd gemarteld, en toen ze weigerde het christendom te verwerpen in zee geworpen. Dat zou zijn gebeurd in 307 na Christus (308 volgens ‘Il Martirio di Santa Teodosia’).
Theodosia van Tyrus zocht moedwillig het martelaarschap. Maar zelf het martelaarschap zoeken, daar is de katholieke kerk op tegen. Het is waarschijnlijk “het gevolg van theologische ontwikkelingen, voortschrijdend inzicht, in de theologie van de middeleeuwen (scholastiek, Thomas van Aquino) en latere tijden”, vermoedt een katholiek theoloog, die ik de kwestie voorlegde. “In de eerste eeuwen was daar geen uitgebreid theologisch denken over beschikbaar. En de zin ‘Zalig die lijden om mijnentwil’ uit de Zaligsprekingen zal door sommigen wel letterlijk zijn genomen.”
Hoe het ook zij, Alessandro Scarlatti, of beter, de onbekende librettist, paste in het Rome van 1683 (het libretto zelf werd in 1686 in Mantua gedrukt) het verhaal van Theodosia van Tyrus aan en voerde Arsenio op, zoon van de Romeinse gouverneur Urbano. Arsenio wordt, nadat hij op haar attent is gemaakt door zijn vertrouweling Decio, hevig verliefd op het meisje Teodosia. Die kiest echter voor een leven in dienst van haar geloof, dit tot ergernis van Urbano, die haar laat martelen. Teodosia blijf echter bij haar besluit en dat leidt, ondanks de smeekbeden van Arsenio aan zijn vader om haar te sparen, uiteindelijk tot haar dood.
Het Franse ensemble Les Accents, opgericht door Thibault Noally in 2014, legt zich toe op het uitvoeren van het vocale en instrumentale repertoire van de zeventiende en achttiende eeuw, in het bijzonder het Italiaanse repertoire (oratorium, motet). In juli 2019 voerde het ensemble ‘Il Martirio di Santa Teodosia’ van Alessandro Scarlatti uit tijdens het Festival de La Chaise-Dieu en nam het werk in september van datzelfde jaar op voor het label Aparté.
De dramatische kracht van het verhaal golft samen met de karakters op en neer als de getijdenstromingen in de wateren die Teodosia aan het eind van haar leven zullen meevoeren. Het werk wordt uitgevoerd door een internationale sterrencast, die de Franse sopraan Emmanuelle de Negri (Teodosia), de Zwitserse tenor Emiliano Gonzalez Toro (Arsenio), de Franse alt Anthea Pichanick (Urbano) en de Italiaanse bariton Renato Dolcini (Decio) samenbrengt met het orkest Les Accents. De confrontaties tussen de heldere sopraan van Emmanuelle de Negri als Teodosia en de felle alt van Anthea Pichanick als Urbano worden, ondersteund door het ongelooflijk vurig spelende Les Accents, meer dan alleen een strijd tussen mensen. Er ontvouwt zich een meeslepend krachtenspel tussen goed en kwaad. En van liefde tot in de dood, die komt als bevrijding in het prachtige door de hoofdpersoon gezongen ‘Spirti beati’. Waarna in ‘Di Teodosia il Martir chiaro t’addita” stemmen en muziek Teodosia naar het licht dragen en de hemel zich opent en haar opneemt.
En dan is er de stilte, die komt na een indrukwekkende uitvoering.
ALESSANDRO SCARLATTI: IL MARTIRIO DI SANTA TEODOSIA
Les Accents o.l.v. Thibault Noally
Aparté/PIAS Benelux