‘Canto Ostinato’ van de Nederlandse componist Simeon ten Holt (1923-2012) werd eerder met uiteenlopende instrumentale bezettingen uitgevoerd en opgenomen. Het Matangi Quartet voegt daar nu een dimensie aan toe, die van het strijkkwartet: ‘Canto Ostinato Strings Attached’.
door C. Cornell Evers
Het is een van de bekendste stukken van een moderne Nederlandse componist: ‘Canto Ostinato’ van Simeon ten Holt. Hij componeerde het op herhaling en tonaliteit gebaseerde werk als ‘Perpetuum’ direct op de piano tussen 1973 en 1976. Vlak voor de première in 1979 veranderde hij de naam in ‘Canto Ostinato’. De titel kan worden vertaald als ‘koppig’ of ‘eigenwijs (obstinaat) lied’ en is als zodanig zeker van toepassing, maar met de term ‘ostinato’ wordt een kort muzikaal motief bedoeld dat over de hele lengte van een compositie telkens wordt herhaald. Het motief in ‘Canto Ostinato’ telt een beperkt aantal muzieknoten. Ten Holt gebruikte een manier van noteren voor de partituur die het aan de uitvoerenden laat om te bepalen hoe de noten worden gespeeld. Daardoor kunnen er andere accenten worden gelegd en ontstaan er andere patronen, zo legde pianist Kees Wieringa, die het stuk veel speelde en ook de componist goed kende, ooit in een artikel uit. De opname die Wieringa samen met pianist Polo de Haas van ‘Canto Ostinato’ maakte, was in 2001 goed voor een gouden plaat. Er waren 15.000 CD’s verkocht, heel bijzonder voor een modern-klassiek muziekalbum.
‘Canto Ostinato’ is niet alleen het meest populaire werk van Simeon ten Holt, het is ook zijn meest uitgevoerde. Naast de eerder genoemde opname en concerten voor twee piano’s van Kees Wieringa en Polo de Haas, waren er uitvoeringen voor vier pianisten, was er een bespeling van de beiaard van de Dom van Utrecht, voerde Cello8ctet het werk een aantal keren uit en toerde het Mallet Collective Amsterdam door Nederland met twee marimba’s en twee vibrafoons, met enige regelmaat aangevuld met pianist Ivo Janssen. En dan is er nog ‘Canto Ostinato XL’ van pianist Jeroen van Veen & Friends, negen verschillende versies in evenzoveel bezettingen (marimba’s, synthesizers, orgel, geprepareerde piano’s enzovoort) in één 12CD-box, samen veertien uur muziek.
‘Canto Ostinato’ heeft voor de uitvoerenden een gebruiksaanwijzing. Die krijgen ze in de partituur uitvoerig aangereikt. De spelers moeten de eigen partij en het samengaan daarvan met die van andere instrumentalisten duchtig voorbereiden: “De groei en het uitkristalliseren van de interpretatie vormen een proces”, schrijft Simeon ten Holt in zijn handleiding. Dat betekent dus met elkaar overleggen, luisteren, experimenteren en keuzes maken, tot klanken en kleuren samenvallen en er één geheel ontstaat, één universum. Zoals dat op het nieuwe album ‘Canto Ostinato Strings Attached’ van het Matangi Quartet gebeurt.
De violisten Daniel Torrico Menacho en Maria-Paula Majoor, altviolist Karsten Kleijer en cellist Arno van der Vuurst vormen samen het Matangi Quartet. Het ensemble uit Den Haag bestaat zo’n twintig jaar en heeft een brede oriëntatie. Het kwartet speelt van klassiek tot dance en van jazz tot pop. De vier strijkers traden op met coryfeeën uit uiteenlopende muzikale disciplines, zoals uit de klassieke wereld Miranda van Kralingen en Tania Kross, met cabaretiers Herman van Veen en Youp van ’t Hek, bandoneonspeler Carel Kraayenhof, jazztrompettist Eric Vloeimans, jazzpianist Michiel Braam, DJ Kypski, jazzvocalisten Mathilde Santing en Renske Taminiau, en de singer-songwriters Lori Lieberman en Tom McRae. Zoals cellist Arno van der Vuurst op de eigen website van Matangi zegt: “We zijn niet bang om ideeën uit te proberen; de mogelijkheden met Matangi zijn eindeloos!”
Vlak voor zijn overlijden in 2012 stuurde Simeon ten Holt het Matangi Quartet een brief. Hij daagde hen uit om met zijn muziek te experimenteren. Dit leidde tot de bewerking van ‘Canto Ostinato’, gearrangeerd door Marijn van Prooijen, speciaal voor strijkkwartet: ‘Strings Attached’.
Het resultaat is geheel overeenkomstig de partituur-opdracht én de persoonlijke aanwijzingen van Simeon ten Holt tot stand gekomen. Daarbij moesten met name “alle mogelijkheden van de snaarinstrumenten worden gebruikt, van ponicello tot pizzicato en van sul tasto tot battuto”. En dat is precies wat de vier van het Matangi Quartet hebben gedaan. Het resultaat is ronduit fascinerend. Vanaf de eerste tonen laat het optimaal op elkaar ingespeelde viertal met grote instrumentale precisie en expressie een rivier van geluid ontstaan, vol klaterende watervallen, duizelingwekkende diepten en wervelende stroomversnellingen, die de luisteraar 75 minuten lang meeneemt op een meanderende ervaringsreis van muzikale betovering, om uiteindelijk te resulteren in dat ene, een stralend universum van klanken en kleuren waarin alles met elkaar samenvalt en sociaal verbonden is. Experiment geslaagd.
Simeon ten Holt: Canto Ostinato Strings Attached
Matangi Quartet
MTMCD01 / EAN 0608603324907
Kijk en luister ook naar het multimedia-project ‘maps of non-existent cities. Bludenz’ van Dmitri Kourliandski, live uitgevoerd door het Matangi Quartet https://youtu.be/0YrttjkWhcA