De piano, bekend als de koning der instrumenten, en de cello, vaak gezien als het instrument dat het dichtst de menselijke stem benadert, maken samen een avontuurlijk reis op het plaatdebuut van Duo Shum. De Canadees-Oekraïense pianiste Anastasia Rizikov en de Frans-Russische celliste Lisa Strauss namen dit album op voor de Fondation Gautier Capuçon.
Het woord Shum betekent ‘lawaai’ maar ook ‘lente’ en verwijst naar de Slavische afkomst van de twee musici en het repertoire dat ze spelen. Als Laureaten van de Fondation Gautier Capucon kregen ze de kans om dit album op te nemen. Ze kozen voor een interessante en eclectische mix van werken, met Four Cities van Fazil Say, Melody in A minor van Myroslav Skoryk, Rhapsody on Ukrainian Themes No. 2, Op. 18 van Mykola Lyssenko, Vocalise Op. 34 van Sergei Rachmaninov, Romanian Folk Dances Sz. 56, BB 68 van Béla Bartók, Alfred Schnittke’s Cello Sonata No. 1 en Spiegel im Spiegel van Arvo Pärt. Samen vormen ze een muzikale wereld waar Oost en West samenkomen.
Stichting Gautier Capuçon
Het begon allemaal met de Covid-19 pandemie, of beter gezegd, de nasleep daarvan.
In januari 2022 richtte de bekende Franse cellist Gautier Capuçon een stichting op, om getalenteerde cellisten in Frankrijk en daarbuiten te ondersteunen tijdens hun studie of aan het begin van hun carrière. De pandemie en daaropvolgende lockdowns versnelden het project waarover hij al een tijdje nadacht. Concerten en festivals werden geannuleerd en niet opnieuw ingepland. Dat trof vooral jonge muzikanten hard die al moeite hadden om werk te vinden in normale tijden.
Gautier Capuçon is dankbaar dat hij, met behulp van de expertise van de Fondation de France, snel zijn filantropische activiteiten kon starten om te voorzien in de behoeften van deze jonge talenten.
De stichting richt zich op 18- tot 25-jarigen die afstudeerden aan een nationaal hoger conservatorium of een conservatoriumprijs behaalden. De stichting kent studiebeurzen toe, organiseert openingsacts en ondersteunt jaarlijks een opname maken bij Warner Classics.
Met zijn stichting zet Gautier Capuçon zijn jarenlange betrokkenheid om in een concreet project. Eerder heeft hij al bijgedragen aan solidariteitsevenementen zoals Symphonie pour la Vie en Gala des Pièces Jaunes. Daarnaast is hij ambassadeur van Orchestre à l’École en de drijvende kracht achter Un Été en France, een reizend festival waar hij jonge talenten de kans geeft om met hem op te treden.
In het voorjaar van 2022 was Gautier Capuçon in Lviv, Oekraïne. Bij terugkomst liet hij weten dat de stichting dat jaar een eenmalige beurs zou aanbieden voor Oekraïense muzikanten. “Veel jonge artiesten hebben Oekraïne plotseling moeten verlaten. We moeten hen helpen hun droom te volgen, zodat ze via muziek ambassadeurs voor vrede kunnen worden. Muziek kan troost, geluk en warmte brengen. Het is belangrijk dat het alle doelen dient,” aldus de cellist.
Ongewone ritmes en sferen
Duo Shum zet met veel energie en overtuiging de toon met het epische Four Cities van de Turkse pianist en componist Fazil Say (1970). Dit 24 minuten durende werk is een hommage aan vier Turkse steden: Sivas, Hopa, Ankara en Bodrum, die voor Say symbool staan voor “persoonlijke herinneringen”. De compositie ademt de kunst, poëzie, mystiek, geschiedenis, geheimen en passies van het Oosten. De cello transformeert in het stuk in een fluit, een viool, een percussie-instrument en zelfs in de stemmen van de bewoners, die luisteraars uitnodigen om hun wereld te ontdekken en te begrijpen door middel van muziek.
Het korte Melody in A minor van Myroslav Skoryk (1938-2020) vormt een melancholische overgang naar het lichtvoetige Rhapsody on Ukrainian Themes No. 2, Op. 18 (for piano) van Mykola Lyssenko (1842-1912). Melody van Myroslav Skoryk, sinds de Russische inval in Oekraïene een symbool van vrede, was een van de eerste stukken die Duo Shum speelde tijdens concerten, als eerbetoon aan het Oekraïense volk. Dit eerbetoon wordt voortgezet in het solo pianostuk van Mykola Lysenko, ook bekend als de vader van de Oekraïense klassieke muziek, dat twee populaire dansen, de ‘dumka’ en de ‘shumka’, combineert en de vitaliteit van de Oekraïense geest belichaamt. Het beroemde Vocalise Op. 34 van Sergei Rachmaninov (1873-1943) vertegenwoordigt daarop de Russische esthetiek.
Net als Lysenko’s Oekraïense tweeluik, illustreren de zes Roemeense volksdansen het nauwgezette muzikale etnologische werk van Béla Bartók (1881-1945). Vanaf 1904, toen hij zijn eerste lied optekende (een Magyaars volkslied), reisde Béla Bartók vijftien jaar lang door heel Hongarije en buurlanden, tot in Noord-Afrika en Turkije, waar hij overal de traditionele muziek van de streek verzamelde. De Romanian Folk Dances Sz. 56, BB 68 laten zien hoeveel elementen hij zich eigen maakte van al die volksmuziek. De ongewone ritmes en sferen, en de sterke emotionele kracht maken de muziek bijzonder, versterkt door het gloedvolle spel waarmee de twee musici deze muzikale juweeltjes tot leven brengen, noot voor noot.
Sonata No. 1 voor cello en piano van Alfred Schnittke (1934–1998) is sterk beïnvloed door het Sovjettijdperk waarin de componist leefde, maar verwijst ook naar het trauma van de plotselinge afwezigheid van zijn moeder. De helse waanzinsrace tegen de duivel in het tweede deel laat de moed horen, waarmee de componist strijd voerde in de melodische en harmonische vormgeving van zijn compositie. Geconfronteerd met sterke gevoelens van verlatenheid en de onvermijdelijkheid van de dood, zoekt de componist, alleen en op zichzelf teruggeworpen, zijn toevlucht in de stilte die spiritualiteit hem biedt.
De muzikale reis op dit album eindigt met Spiegel im Spiegel van Arvo Pärt (1935). In tegenstelling tot de getormenteerde Schnittke, dompelt de Estse componist de luisteraar onder in een diepgaande reflectie op het innerlijke zelf. En daarmee brengt de eerste opname van Duo Shum, naast een heel arsenaal wonderbaarlijke muziek, ook inderdaad troost, geluk en warmte.
Duo Shum – Anastasia Rizikov – Lisa Strauss
Erato