Vorig najaar bracht Bertrand Chamayou een album uit met ‘brieven’ aan twee componisten die met hun grensverleggende ideeën en composities de opvattingen over modern-klassieke muziek radicaal omgooiden: Erik Satie (1866-1925) en John Cage (1912-1992).
Hij noemde hen “UFO’s in de wereld van muziek” omdat ze muziek door “een heel ander prisma” bekeken.
Erik Satie is bij het grote publiek vooral bekend vanwege zijn ontspannende muziek, zoals Trois Gymnopédies. De Gnossiennes is een ander bekend werk van hem, pianocomposities uit de late negentiende eeuw die zich kenmerken door hun experimentele vorm, ritme en akkoordstructuur.
Van een totaal ander kaliber, maar tegelijk ook weer niet, is het werk van de Amerikaanse avantgardist John Cage. De componist was een Zen-boeddhist, zonder wie het begrip ambient nooit had bestaan en aan wie de latere pop-experimentalist Brian Eno schatplichtig is. Maar hij niet alleen. Met zijn eigenzinnige opvattingen over muziek en de uitvoeringspraktijk daarvan opende John Cage de deur naar het minimalisme, de performance kunst en menig andere avant-garde.
Het brievenalbum Letter(s) to Erik Satie is een intiem album geworden, zoals Bertrand Chamayou beoogde. Hij wilde echt een intieme band met de piano creëren, en daarmee ook met de luisteraar. Dit ontwikkelingsproces en de verkenning van de muziek van Cage zette hij amper een half jaar later voort met het album Cage2. Op dit album brengt hij 20 door dans geïnspireerde stukken samen, geschreven voor geprepareerde piano door John Cage.
De geprepareerde piano werd voor het eerst ingezet in 1940, toen John Cage een partituur schreef voor de danseres-choreografe Syvilla Fort. Voor dat doel plaatste hij kleine voorwerpen, zoals bouten, schroeven, munten en stukjes rubber of stof, tussen de snaren van een vleugel. Hierdoor ontstond een verscheidenheid aan klankkleuren en percussieve effecten. Dans was een belangrijk thema in het leven en de carrière van John Cage.
De titel Cage2 is afgeleid van een theatervoorstelling gebaseerd op 12 stukken voor geprepareerde piano, die John Cage schreef tussen 1940 en 1945. Pianist Bertrand Chamayou en danseres-choreograaf Élodie Sicard tourden hiermee door Frankrijk. Om praktische redenen stonden er vier piano’s op het podium, elk op verschillende manieren geprepareerd. De titel van de voorstelling, waarin Cage’s naam wiskundig wordt weergegeven als Cage2, symboliseert de twee performers – een pianist en een danser – en het vierkant gevormd door de vier piano’s op het podium.
Bertrand Chamayou neemt de luisteraar in Cage2 mee op een fascinerende reis over de toetsen en snaren van de piano. Met zijn nieuwsgierigheid en intuïtie verkent hij het instrument van binnen en van buiten, de materialen waarvan het is gemaakt, de klanken en speelmogelijkheden. Improvisatie speelt daarbij een belangrijke rol.
Cage2 verkent verschillende klanken, melodieën en ritmes zonder gebruik te maken van effectbejag. Het resultaat is een gevarieerde verzameling van muzikale sferen, van subtiel en elegant tot krachtig en meeslepend. Het geluid van de piano ondergaat verschillende geprepareerde transformaties en roept daarbij steeds weer associaties op met andere instrumenten, zoals een percussieve woodblock in Mysterious Adventure en een met hamers bespeeld carillon in In the Name of the Holocaust. Balinese gamelan is te horen in Tossed as it is Untroubled en tinkelende minimal in Daughters of the Lonesome Isle. Maar steeds ademt de muziek energie en avontuur – ‘dansen is leven’. John Cage was niet voor behoudende zielen. Cage2 is duidelijk voor durfals.
Bertrand Chamayou – John Cage2
Erato | Warner Classics