De Canadees Alec Hall (1985) is zeker niet de eerste die “A Dog Is a Machine for Loving” van de Amerikaanse dierenliefhebber en schrijver Roger Caras aanhaalt. Het aforisme wordt vaak geciteerd in essays, artikelen en kunstwerken over honden en de bredere band tussen mens en dier. Hoewel nergens expliciet als zodanig vermeld, gebruikte Alec Hall het gezegde als titel van een baanbrekende compositie over honden, tevens het titelstuk van zijn debuutalbum.
Roger Caras benadrukt in genoemd citaat de essentie van honden als wezens – “machines” – die onvoorwaardelijke liefde en affectie geven zonder ingewikkelde bijbedoelingen of symboliek. Caras onderstreept hiermee de in zijn ogen pure, instinctieve en functionele rol van honden in het leven van mensen als een relatie die, hoewel ze emotioneel kan zijn, vooral praktisch is, gebaseerd op affectie en gezelschap.
Heel anders is de betekenis die de Amerikaanse performancekunstenaar en avant-garde musicus Laurie Anderson gaf aan de relatie met haar hond Lolabelle in haar persoonlijke film ‘Heart of a Dog’ uit 2015.
In ‘Heart of a Dog’ staat het overlijden in 2011 van haar geliefde terriër centraal. Het verlies van haar hond diende als uitgangspunt voor een bredere, poëtische reflectie op thema’s als liefde, rouw, herinnering, taal en de dood.
Anderson droeg ‘Heart of a Dog’ op aan haar echtgenoot Lou Reed. Die overleed in 2013 op 71-jarige leeftijd. De film is opgebouwd als een associatieve, stream-of-consciousness vertelling. De kunstenaar verweeft daarin herinneringen aan haar jeugd, haar moeder, filosofische en politieke bespiegelingen en de boeddhistische leer van de bardo, de overgangsfase van bewustzijn tussen dood en nieuw leven.
‘Heart of A Dog’ combineert onder meer animatie, 8mm home movies, taal en originele vioolcomposities, om een rijk en gelaagd collage-achtige verhaal te creëren.
Waar het concept van “A Dog Is a Machine for Loving” van Roger Caras de hond ziet als “bron van liefde en trouw”, zonder verdere kunstzinnige of anderszins symbolische lagen en/of betekenissen, presenteert Laurie Anderson haar hond als muze en creatieve partner. De mens-dier relatie is diep en reflectief, de hond is onderdeel van een kunstwerk en levensbeschouwing.
Lolabelle was op haar oude dag blind. Dat stond echter een carrière in de muziek niet in de weg. Volgens Laurie Anderson “speelde” Lolabelle piano en kon zij “improviseren” op een klein keyboard. Ze trad zelfs op tijdens benefietavonden. Sommige van die performances zijn te zien op Youtube. Maar laten we wel wezen, een hond die zijn poot uitsteekt als iemand hem vriendelijk aanspreekt of lekkers toestopt en daarmee (toevallig) een keyboard aanslaat, vertoont gewoon natuurlijk gedrag. Het gaat hier dan ook meer om de artistieke en emotionele betekenis.
Waar Roger Caras de pure emotionele functie van honden benadrukt, is Lolabelle voor Laurie Anderson meer dan een “machine voor liefde”; ze is een bron van inspiratie en een brug tussen leven en dood, kunst en realiteit. Beide perspectieven hebben waarde: de ene benadrukt de eenvoudige, onvoorwaardelijke liefde van honden, de andere verkent de diepere, meerlagige betekenis die een hond kan krijgen binnen een artistiek en persoonlijk verhaal.
De muziek van het titelstuk van Alec Halls album ‘A Dog Is a Machine for Loving’ (2016-2024) verschilt duidelijk van hoe Laurie Anderson haar hond Lolabelle gebruikte in haar werk. Hall benadert het thema hond vanuit een filosofisch, interspecies en muzikaal perspectief. Hij zet honden in als volwaardige artistieke partners en bronnen van inspiratie voor nieuwe muzikale vormen. De interactie tussen mens en dier staat centraal in het creatieve proces, niet als een hiërarchische verhouding, maar als een vorm van samenwerking en co-creatie.
‘A Dog Is a Machine for Loving’, voor piano (Ning Yu), spreekstem en tape, bestaat uit zes delen. Samen vormen ze een portret van honden die een belangrijke rol speelden in het leven van de componist, zoals ‘Buddy nd Piper’, ‘Merckx’, ‘Mathilda’ en ‘Mabel’. De muziek combineert veldopnamen, spectrale analyse en gesproken woord tot een gelaagde muzikale vertelling. Honden zijn daarin niet alleen onderwerp, maar doen ook mee als “muzikale participanten”, onder meer via hun geluiden, geregistreerd in twee ‘City Dog Parks’ in Halls woonplaats New York City.
In ‘Buddy and Piper’ worden het snuffelen, blaffen en kreunen van de honden in het pianomateriaal getranscribeerd. In ‘Merckx’ creëert een onverwachte opname van een citaat uit Schuberts ‘Impromptu in A flat majeur, D 899 nr. 4’ een schijnbare culturele afstand tussen hond en mens. Tegelijkertijd bewegen ze zich op hetzelfde muzikaal-linguïstische niveau: het Schubert-citaat komt voort uit een tonale cadans die Hall herkende in Merckxs stem; Merckx reageert hierop door Schuberts muziek te “onderbreken” met geblaf. De honden worden zo gelijkwaardige deelnemers in de muzikale interactie (liner notes Tim Rutherford-Johnson).
Een sleutelstuk is ‘Cães de Sagres’, dat het ontstaansverhaal van het stuk zelf vertelt: over een mysterieuze nachtelijke ontmoeting met een piano op een binnenplaats, omringd door de ‘ronddolende’ honden van Sagres, Portugal. In deze passage worden de honden- en pianogeluiden zowel realistisch als digitaal bewerkt. Daarnaast speelt een pianist op de piano, die het verhaal vertelt en interacteert met de van de honden opgenomen geluiden en hun reacties.
(Veel mensen vinden dat zwerfhonden gered moeten worden van wat zij zien als een ellendig bestaan. Voor een deel klopt dat misschien. Maar niet altijd. In mijn Braziliaanse Amazonestad Manaus kom ik roedels van zwerfhonden tegen, die het prima lijken te doen en als groep een sterke homogene indruk maken. Ze zijn zeker niet zielig. Ze hoeven niet gered. Hun leven is dat van vrije wezens. Ze bemoeien zich niet met mensen en lijken in een eigen, parallelle wereld te leven – CCE)
“significant otherness” – “betekenisvolle andersheid”
Het werk van Alec Hall is ook een artistiek antwoord op en een omhelzing van de theorieën van de Amerikaanse feministisch wetenschapsfilosoof Donna Haraway, bekend om haar werk op het snijvlak van biologie, technologie, feminisme en cultuur. Ze is een criticaster van antropocentrisme en benadrukt de verwevenheid van mens en niet-mens. In haar beroemde essay ‘A Cyborg Manifesto’ uit 1985 pleit ze voor het loslaten van strikte grenzen tussen mens en dier, organisme en machine, man en vrouw. In 2003 stelde ze in haar boek ‘The Companion Species Manifesto’ dat de relatie tussen mens en hond niet kan worden afgedaan met een simpele metafoor, maar getuigt van een diepe, materiële en wederkerige band. Honden zijn volgens haar in die relatie geen surrogaten voor andere thema’s of ideeën, maar echte, lichamelijke en betekenisvolle partners. Ze maken deel uit van het menselijk bestaan en de evolutie. Haraway noemt dit “significant otherness”. Mens en hond zijn volgens haar met elkaar verbonden in een gezamenlijke geschiedenis, waarbij de grenzen tussen natuur en cultuur vervagen. “Betekenisvolle andersheid” is het idee dat mens en dier fundamenteel verschillend zijn, maar dat die verschillen juist de relatie betekenisvol maken.
Hall vertaalde deze ideeën naar muziek en gaf honden een actieve rol in het muzikale proces. Hij gebruikte het concept van zoopoetics, waarbij de lichamelijke expressie van dieren aanleiding geeft tot nieuwe vormen in kunst en muziek. Verder verbindt hij het persoonlijke met het universele. Portretten van Halls eigen honden worden gebruikt om bredere vragen over onderlinge verbondenheid en empathie tussen soorten te onderzoeken. Daarnaast bevat het stuk fragmenten uit ‘Inside of a Dog’ van Alexandra Horowitz, een expert op het gebied van hondengedrag. Door dit alles krijgt het werk behalve een bespiegelend karakter een uitdagende, gelaagde structuur.
Het resultaat is een fascinerend werk waarin de grens tussen mens en dier, componist en onderwerp, natuur en cultuur voortdurend wordt bevraagd en zelfs opgeheven. Compositie en uitvoering zijn niet alleen een ode aan honden, ze onderzoeken ook de “significant otherness” van honden als partners in ons leven — niet als metaforen, maar als echte, materiële wezens die mede bepalen hoe wij kunst en relaties beleven.
Naast het titelstuk bevat het debuutalbum van Alec Hall ook nog ‘There Are Only Two Ways to See Inside Someone’ (2019-2022) voor viool en live elektronica. Uitvoerend violist Marco Fusi paart hier met onderzoekende daadkracht zijn vitale snarenwerk aan de snijdende, gierende en bonkende erupties van een MRI-scanner, ofwel “erotische intimiteit aan de kille blik van medische beeldvorming”, aldus de liner notes.
Een derde compositie, ‘The Water’s Memory, the Memory of Sand’ (2021), uitgevoerd door het Mivos Quartet, heeft als thema overgeërfd trauma en geopolitiek geweld. De MRI-achtige klanken keren terug in de repetitieve strijkstokbewegingen aan het begin. Daarnaast zijn er knarsende, zoemende en piepende, mechanische geluiden. Deze worden gecombineerd met transcripties van donkere oorsprong. Denk aan huilende luchtalarmsirenes, gierende straaljagers en explosies en de sonische neerslag van dit alles in een verwoest stedelijk landschap. De setting is het Israëlisch-Palestijnse conflict, gemarkeerd door een Joodse cantoriale melodie die langzaam opstijgt uit de chaos.
De titel van het werk komt uit een gedicht van de Palestijnse Mahmoud Darwish: “I see what I want”. Halls grootmoeder ontsnapte in 1939 uit het door de Nazi’s gecontroleerde Danzig, haar vader stamde uit een eeuwenoude, vooraanstaande rabbijnse dynastie. Ondanks deze achtergrond groeide Alec Hall op in een seculiere familie met een kritische houding ten opzichte van het zionisme. Voor hem is dit een tragedie met een diepe persoonlijke en humanistische betekenis.
In al deze werken transformeert Alec Hall de rauwe werkelijkheid van een wereld op hol in gelaagde muzikale verhalen. Volgens de maker, en ik kan het niet beter zeggen, volgen ze samen “een echo van Donna Haraway’s oproep tot co-creatie en kameraadschap in een gebroken wereld”. Het is een boodschap, die maar beter gehoord en opgevolgd kan worden.
Epiloog:
Zoals God de mens schiep, maakte de mens de hond tot wat hij is, is een veelgemaakte vergelijking in filosofie, literatuur en populaire cultuur. In deze gedachte ligt de opvatting besloten dat de mens voor de hond een soort god is. Aldous Huxley verwoordde dit aldus: “To his dog, every man is Napoleon; hence the constant popularity of dogs.”
De mens heeft de hond (en andere huisdieren) gedomesticeerd, verzorgd en zelfs gefokt naar eigen inzicht. In die zin is de mens onbewust een soort schepper van de hond. Terwijl religieuze gelovigen hun bestaan en toekomst aan God toeschrijven, zijn veel honden volledig afhankelijk van mensen voor voedsel, onderdak, bescherming en sociale structuur.
Ja, men kan stellen dat de mens voor de hond een goddelijke rol vervult als schepper, verzorger, leider en onbegrijpelijk wezen. De vergelijking helpt het perspectief van de hond te begrijpen, doet evenwel ook een beroep op ons ethisch bewustzijn. Het is een sterke metafoor die ons herinnert aan onze verantwoordelijkheid tegenover dieren. Hij zet aan tot nadenken en zorgzaamheid, niet alleen voor honden, maar voor de hele levende schepping en daarmee ons contract met de natuur.
Alec Hall – A Dog Is a Machine for Loving (KAIROS)
Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Zo help je CCRyder doorgaan.
Met iDEAL kun je via de beveiligde omgeving van je eigen bank CCRyder waarderen.
“Eyes on the road and hands upon the wheel”
